Vay xanh là gì và lộ trình bắt đầu dành cho doanh nghiệp mới tiếp cận?
Năm 2024, tổng giá trị các khoản vay và trái phiếu xanh (GSS+: Green, Social, Sustainability & Sustainability-linked debt) được phân loại “phù hợp” theo chuẩn của Climate Bonds Initiative đã đạt 1.100 tỷ USD, đưa tổng giá trị lũy kế của thị trường này lên đến 5.700 tỷ USD (CBI, 2025). Trong đó, riêng phân khúc trái phiếu và khoản vay xanh chiếm hơn 60%, tương đương 669,7 tỷ USD – cao nhất từ trước đến nay.
Tại Việt Nam, tín dụng xanh cũng đang mở rộng mạnh mẽ, với tổng dư nợ đạt gần 637.000 tỷ đồng vào cuối quý I/2024, chủ yếu phân bổ cho năng lượng tái tạo, sản xuất sạch và nông nghiệp xanh. Hàng loạt ngân hàng thương mại tại Việt Nam – bao gồm Vietcombank, BIDV, UOB – đã bắt đầu triển khai các chương trình tín dụng xanh quy mô hàng chục nghìn tỷ, với ưu đãi lãi suất lên tới 1–2% cho các dự án đáp ứng tiêu chuẩn phát thải.
Nguồn: Climate Bonds Initiative, 2024
Vậy thực chất, vay xanh là gì? Điều gì đã và đang khiến hàng nghìn doanh nghiệp trên toàn cầu – từ năng lượng, sản xuất, xây dựng đến logistics – chủ động chuyển đổi mô hình nhằm đáp ứng các tiêu chuẩn tài chính bền vững và tiếp cận nguồn vốn ưu đãi? Quan trọng hơn, doanh nghiệp của bạn liệu có đang chậm chân trong cuộc tái cấu trúc dòng vốn quan trọng bậc nhất của thập kỷ này?
Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn làm rõ khái niệm vay xanh, phân tích các tiêu chí đánh giá phổ biến, đồng thời chỉ ra lộ trình thực tế để doanh nghiệp bắt đầu tiếp cận hiệu quả các nguồn tài chính bền vững, từ trong nước đến quốc tế.
1. Vay xanh là gì?
1.1. Khái niệm vay xanh theo chuẩn quốc tế
Vay xanh (Green Loan) là khoản vay được cấp để tài trợ cho các dự án mang lại lợi ích rõ rệt cho môi trường. Theo Green Loan Principles (GLP) do Hiệp hội Thị trường Vốn Quốc tế (ICMA) và Hiệp hội Thị trường Cho vay (LMA) ban hành, một khoản vay được coi là “vay xanh” khi thỏa mãn các nguyên tắc cốt lõi sau:
| Trụ cột | Nội dung |
| 1. Sử dụng vốn cho mục đích xanh | Khoản vay chỉ được sử dụng cho các dự án thuộc danh mục “green” như năng lượng tái tạo, hiệu suất năng lượng, giao thông sạch, công trình xanh, tuần hoàn tài nguyên, nông nghiệp bền vững… |
| 2. Đánh giá và lựa chọn dự án | Doanh nghiệp cần mô tả rõ tiêu chí lựa chọn dự án, các rủi ro môi trường và dự kiến hiệu quả môi trường đạt được. |
| 3. Quản lý dòng tiền vay | Vốn vay phải được theo dõi riêng biệt hoặc quản lý minh bạch để đảm bảo không bị sử dụng sai mục đích. |
| 4. Báo cáo định kỳ minh bạch | Doanh nghiệp phải cam kết báo cáo định kỳ cho ngân hàng về tiến độ thực hiện dự án và hiệu quả môi trường thực tế (phát thải tránh được, tiết kiệm năng lượng, v.v.) |
Các khoản vay xanh thường đòi hỏi doanh nghiệp phải có khả năng đo lường, kiểm kê và xác minh các chỉ số môi trường như cường độ phát thải (gCO₂/kWh), giảm phát thải tCO₂e/năm, hoặc tiết kiệm năng lượng.
Tại Việt Nam, tín dụng xanh lần đầu tiên được đưa vào luật tại Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 (Khoản 1, Điều 149), định nghĩa là khoản “Tín dụng được cấp cho các dự án đầu tư sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên; ứng phó với biến đổi khí hậu; xử lý ô nhiễm; cải thiện môi trường; phục hồi hệ sinh thái tự nhiên; bảo tồn đa dạng sinh học; và tạo ra lợi ích môi trường khác”.
Trường học EMASI Plus Waterpoint – Long An – Nhận 120 tỷ đồng vay xanh từ Standard Chartered
Nguồn: Vietnamnews (2025)
2. Sự khác biệt của vay xanh và vay thương mại
Vay xanh không đơn thuần là một hình thức vay vốn ưu đãi – mà còn là cam kết của doanh nghiệp với phát triển bền vững. Dưới đây là bảng so sánh giúp làm rõ sự khác biệt giữa hai hình thức vay:
| Tiêu chí | Vay thương mại truyền thống | Vay xanh theo GLP |
| Mục đích sử dụng vốn | Linh hoạt, không giới hạn ngành | Phải tài trợ cho dự án có lợi cho môi trường |
| Yêu cầu kỹ thuật | Chủ yếu dựa trên tín dụng và tài sản đảm bảo | Phải có báo cáo đánh giá môi trường, định lượng phát thải hoặc lợi ích xanh |
| Chi phí vốn | Lãi suất phụ thuộc vào mức độ tín nhiệm | Có thể được ưu đãi lãi suất 0.5% – 2% nếu đáp ứng tiêu chí phát thải |
| Giám sát sử dụng vốn | Ít yêu cầu báo cáo chuyên sâu | Phải báo cáo định kỳ về tác động môi trường, tiến độ thực hiện |
| Tác động thương hiệu | Không có ảnh hưởng ESG rõ rệt | Gia tăng uy tín ESG, thuận lợi khi gọi vốn quốc tế, tiếp cận chuỗi cung ứng toàn cầu |
| Khả năng tiếp cận quỹ quốc tế | Thấp hoặc không đủ điều kiện | Cao, đặc biệt nếu có chứng chỉ phát thải hoặc công bố ESG minh bạch |
3. Các tiêu chí doanh nghiệp cần đáp ứng nếu muốn vay xanh
Việc tiếp cận vốn vay xanh không đơn thuần chỉ là “nộp hồ sơ xin vay” – mà là quá trình chứng minh rằng doanh nghiệp đang tạo ra hoặc sẽ tạo ra tác động tích cực rõ rệt đến môi trường, theo những tiêu chuẩn đo lường được. Dưới đây là các nhóm điều kiện cốt lõi, chỉ tiêu đánh giá phổ biến và các lỗi thường gặp doanh nghiệp cần lưu ý.
3.1. Điều kiện cốt lõi cần đáp ứng
Để được ngân hàng hoặc tổ chức tài chính phê duyệt khoản vay xanh, doanh nghiệp cần đảm bảo một số điều kiện nền tảng:
3.1.1. Có dự án thuộc danh mục “xanh”.
Theo Green Loan Principles (ICMA) và khung tài chính xanh của các ngân hàng tại Việt Nam, các ngành đủ điều kiện vay xanh thường bao gồm:
- Năng lượng tái tạo (điện mặt trời, gió, sinh khối)
- Tiết kiệm năng lượng & hiệu suất năng lượng
- Giao thông sạch (EV, logistics xanh)
- Công trình xanh (đạt chứng chỉ EDGE, LEED…)
- Quản lý nước, rác thải, kinh tế tuần hoàn
- Nông nghiệp thông minh, hữu cơ, ít phát thải
Một số chứng chỉ công trình xanh phổ biến
3.1.2. Có khả năng đo lường và chứng minh hiệu quả môi trường
Ngân hàng thông thường yêu cầu doanh nghiệp cung cấp dữ liệu phát thải có thể kiểm chứng:
- Cường độ phát thải CO₂e/kWh
- Tỷ lệ tiết kiệm năng lượng
- Tổng phát thải tránh được hàng năm
Các thông tin này thường cần được tính toán và/hoặc xác minh bởi bên thứ ba độc lập. Việc theo dõi, tính toán những chỉ số này hằng năm để đảm bảo doanh nghiệp được vay xanh đòi hỏi doanh nghiệp cần đội ngũ chuyên gia am hiểu các tiêu chuẩn tính toán và đo lường tác động môi trường như ISO14064-1, ISO14067. Một số doanh nghiệp đang ứng dụng Phần mềm kiểm kê khí nhà kính VertZéro (phát triển bởi FPT IS) để tính toán tác động môi trường, từ đó xác định tính khả thi của chương trình vay xanh.
3.1.3. Quản trị dòng vốn và báo cáo minh bạch
Doanh nghiệp cần chứng minh khả năng:
- Quản lý dòng vốn riêng biệt cho dự án xanh
- Theo dõi sử dụng vốn đúng mục đích
- Báo cáo định kỳ cho ngân hàng về tiến độ và kết quả phát thải
- Tuân thủ các tiêu chuẩn kế toán môi trường nếu có
3.2. Các chỉ tiêu phổ biến được sử dụng để đánh giá
Khi xét duyệt hồ sơ, các ngân hàng thường dựa vào một số chỉ tiêu định lượng cụ thể:
| Chỉ tiêu | Ý nghĩa | Ví dụ minh họa |
| Cường độ phát thải (gCO₂/kWh) | Mức phát thải tính trên 1 đơn vị điện năng hoặc sản phẩm | <100 gCO₂/kWh với năng lượng tái tạo được chấp thuận |
| Phát thải tránh được (avoided emissions) | So sánh với công nghệ cũ hoặc phương án baseline để tính phần giảm CO₂e | Nếu dùng sinh khối thay dầu FO, giảm được 1.500 tCO₂/năm |
| Chứng chỉ xanh kỹ thuật | Tăng tính tin cậy cho dự án và giúp rút ngắn quá trình thẩm định | ISO 14064 (kiểm kê khí nhà kính), EDGE, LEED (xây dựng), PCAF (tài chính) |
Lưu ý: Nếu doanh nghiệp chưa có năng lực tự đo lường, có thể thuê đơn vị tư vấn hoặc sử dụng nền tảng công nghệ như VertZero để thực hiện nhanh, chuẩn và tiết kiệm chi phí.
Ví dụ về tiêu chí dự án vay xanh tại Ngân hàng Vietcombank tại Việt Nam
Nguồn: Vietcombank (2024)
3.3. Những lỗi phổ biến khiến doanh nghiệp “trượt” vay xanh
Trong thực tiễn triển khai, nhiều doanh nghiệp không được duyệt vay xanh không phải vì thiếu năng lực, mà vì thiếu chuẩn bị kỹ thuật đúng yêu cầu:
- Thiếu baseline phát thải. Không có số liệu về mức phát thải hiện tại để đối chiếu với phương án mới.
- Không thể tính được hiệu quả giảm phát thải, không chứng minh được “green impact”.
- Hồ sơ kỹ thuật không đạt yêu cầu. Mô tả dự án không rõ ràng, thiếu thông tin về công nghệ, sản lượng, thiết bị.
- Không cung cấp thông tin cần thiết để tính toán chỉ số môi trường.
- Không có đơn vị độc lập xác minh. Báo cáo tự lập thường không được ngân hàng hoặc tổ chức tài trợ chấp nhận nếu không có xác minh độc lập (independent verification).
- Dự án không có chứng chỉ hoặc kết quả đo kiểm theo chuẩn quốc tế.
Việc đáp ứng đúng và đầy đủ các tiêu chí là nền tảng để doanh nghiệp không chỉ tiếp cận vốn vay xanh mà còn nâng cao độ tin cậy, hấp dẫn nhà đầu tư và đối tác trong dài hạn.
4. Lộ trình 5 bước để doanh nghiệp lần đầu tiếp cận vay xanh
Tiếp cận một khoản vay xanh không phải là việc điền đơn và chờ đợi phê duyệt – đó là một hành trình có chiến lược, đòi hỏi doanh nghiệp chuẩn bị từ năng lực kỹ thuật đến hồ sơ minh bạch. Dưới đây là 5 bước then chốt để doanh nghiệp có thể tiếp cận hiệu quả các chương trình tín dụng xanh trong và ngoài nước.
4.1. Bước 1: Xác định dự án đủ điều kiện xanh
Trước tiên, doanh nghiệp cần xác định xem dự án của mình có thuộc danh mục các lĩnh vực đủ điều kiện cấp vốn xanh hay không. Một số nhóm ngành phổ biến theo tiêu chuẩn ICMA và các ngân hàng Việt Nam bao gồm:
- Năng lượng tái tạo (mặt trời, gió, sinh khối, thủy điện nhỏ)
- Giao thông vận tải phát thải thấp (xe điện, logistics sạch)
- Công trình xanh (xây dựng hoặc cải tạo đạt tiêu chuẩn EDGE, LEED)
- Sản xuất sạch hơn (cải tiến công nghệ tiết kiệm năng lượng, giảm chất thải)
- Quản lý tài nguyên và rác thải
- Nông nghiệp bền vững, hữu cơ
4.2. Bước 2: Đánh giá sơ bộ mức độ phát thải và tiềm năng giảm phát thải
Tiếp theo, doanh nghiệp cần thực hiện đánh giá phát thải hiện trạng (baseline) và xác định tác động giảm phát thải của dự án so với hiện tại.
Tính cường độ phát thải: gCO₂e/kWh hoặc gCO₂e/tấn sản phẩm
Ước tính phát thải tránh được: lượng CO₂ giảm mỗi năm nếu dự án triển khai
Đối chiếu với các ngưỡng chuẩn quốc tế: ví dụ <100gCO₂/kWh cho dự án năng lượng
Gợi ý: Sử dụng phần mềm kiểm kê như VertZero hoặc mời đơn vị tư vấn theo chuẩn ISO 14064-1, ISO14067 để có kết quả từ bên thứ ba.
4.3. Bước 3: Chuẩn bị hồ sơ kỹ thuật và hồ sơ vay vốn
Một bộ hồ sơ đạt yêu cầu vay xanh cần đảm bảo đủ cả hai khía cạnh:
4.3.1. Hồ sơ kỹ thuật – môi trường:
Thuyết minh dự án, bản vẽ công nghệ
Dữ liệu đầu vào: tiêu thụ điện, nhiên liệu, nguyên vật liệu
Sản lượng đầu ra
Phân tích baseline và hiệu quả giảm phát thải
Chứng chỉ kỹ thuật nếu có (EDGE, ISO…)
4.3.2. Hồ sơ vay vốn:
Kế hoạch tài chính
Cơ cấu đầu tư
Khả năng trả nợ
Hồ sơ pháp lý doanh nghiệp
Lưu ý: Một số ngân hàng yêu cầu đơn vị đánh giá độc lập để xác minh báo cáo phát thải, đặc biệt với các khoản vay trên 10 tỷ đồng hoặc sử dụng nguồn vốn quốc tế.
4.4. Bước 4: Lựa chọn ngân hàng và chương trình vay phù hợp
Hiện tại, nhiều ngân hàng tại Việt Nam đã có chương trình tín dụng xanh riêng, điển hình như Vietcombank, BIDV, Vietinbank, UOB… Mỗi ngân hàng đều có tiêu chí, quy định và ưu đãi khác nhau. FPT IS chúng tôi hiện đã hợp tác với các ngân hàng hàng đầu, thấu hiểu các tiêu chí và chương trình ưu đãi. Nếu doanh nghiệp mong muốn tiết kiệm thời gian hoặc tiếp cận nguồn vốn xanh dễ dàng, vui lòng liên hệ với chúng tôi.
4.5. Bước 5: Giám sát, báo cáo và duy trì minh bạch
Sau khi được giải ngân, doanh nghiệp cần duy trì báo cáo định kỳ (thường 6–12 tháng/lần) để cập nhật:
- Tiến độ triển khai dự án
- Kết quả phát thải thực tế
- Chứng nhận phát sinh (nếu có)
Nếu không duy trì minh bạch, ngân hàng có thể:
- Rút ưu đãi lãi suất
- Dừng giải ngân đợt tiếp theo
- Không đưa vào danh mục tín dụng xanh (ảnh hưởng đến thương hiệu)
Trong bối cảnh toàn cầu đang thúc đẩy quá trình chuyển đổi xanh thông qua các tiêu chuẩn tài chính nghiêm ngặt và ưu đãi vốn rõ rệt, vay xanh không còn là một khái niệm xa lạ mà đã trở thành một công cụ chiến lược cho doanh nghiệp hiện đại. Việc hiểu đúng tiêu chí, chủ động đo lường phát thải và chuẩn hóa hồ sơ kỹ thuật sẽ giúp doanh nghiệp không chỉ tiếp cận được nguồn vốn ưu đãi mà còn nâng cao năng lực cạnh tranh trong chuỗi giá trị toàn cầu.
Cánh cửa vốn xanh đang mở rộng – nhưng hạn mức tín dụng có hạn. Doanh nghiệp nào hành động sớm sẽ nắm bắt được cơ hội trước.
Nếu doanh nghiệp chưa biết bắt đầu từ đâu, hãy để chúng tôi, VertZero thuộc FPT IS đồng hành cùng doanh nghiệp của bạn trong quá trình đo lường phát thải, chuẩn hóa hồ sơ môi trường và tiếp cận vốn vay xanh theo chuẩn quốc tế.
Liên hệ chúng tôi tại website ngay để được tư vấn miễn phí lộ trình tiếp cận tín dụng xanh cho dự án của bạn: https://vertzero.eco/
| Bài viết độc quyền bởi Chuyên gia công nghệ FPT IS
Ông Tuân Phạm – Nghiên cứu sinh Tiến sĩ Tài chính Khí hậu tại Châu Âu, Giám đốc Giải pháp Kiểm kê khí nhà kính VertZéro |
Nguồn tham khảo:
- Climate Bonds Initiative, 2024. Green Bond Market Summary Q4 2024. [online] Available at: https://www.climatebonds.net/resources/reports [Accessed 20 Apr. 2025].
- HSBC Global Research, 2023. Sustainable Financing and ESG Integration in Asia: Corporate Sentiment Survey. [online] Available at: https://www.hsbc.com/sustainability/reports [Accessed 20 Apr. 2025].
- UOB Vietnam, 2023. UOB Launches Green Real Estate Financing Programme in Vietnam. [press release] Available at: https://www.uob.com.vn/about/news.page [Accessed 20 Apr. 2025].
- Vietcombank, 2024. Báo cáo thường niên 2024 – Chương trình Tín dụng Xanh. [online] Available at: https://www.vietcombank.com.vn [Accessed 20 Apr. 2025].
- EY Global, 2023. How ESG Impacts Enterprise Valuation: Private Equity Perspectives. [online] Available at: https://www.ey.com/en_gl/esg/how-esg-creates-long-term-value [Accessed 20 Apr. 2025].
- VnExpress, 2024. Phó thống đốc: Dư nợ tín dụng xanh gần 637.000 tỷ đồng. [online] VnExpress. Available at: https://vnexpress.net/pho-thong-doc-du-no-tin-dung-xanh-gan-637-000-ty-dong-4749388.html [Accessed 20 Apr. 2025].
