CBAM ngày càng khắt khe: Doanh nghiệp Việt Nam cần chuẩn bị gì để vượt rào cản xanh của EU?

CBAM – Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon của EU: thách thức xanh cho hàng hóa xuất khẩu, đòi hỏi doanh nghiệp minh bạch dữ liệu phát thải để tránh rào cản thương mại (Ảnh: Internet) 

I. CBAM là gì và tại sao doanh nghiệp cần quan tâm ngay từ bây giờ?

Trong bối cảnh toàn cầu đẩy mạnh ứng phó biến đổi khí hậu, Liên minh Châu Âu (EU) đã triển khai Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (Carbon Border Adjustment Mechanism – CBAM) nhằm hạn chế tình trạng “rò rỉ carbon” và khuyến khích hoạt động sản xuất bền vững. 

CBAM, còn được gọi là “thuế carbon biên giới”, quy định rằng hàng hóa nhập khẩu vào EU phải chịu chi phí carbon dựa trên lượng khí nhà kính phát thải trong quá trình sản xuất. Cơ chế này đảm bảo mức chi phí tương đương với nghĩa vụ mà các doanh nghiệp tại EU đang phải trả cho cùng một lượng phát thải. 

Mục tiêu chính của CBAM là ngăn chặn tình trạng doanh nghiệp nước ngoài được hưởng lợi nhờ tiêu chuẩn phát thải thấp hơn so với quy định nghiêm ngặt của EU. Nếu thiếu cơ chế này, các công ty có thể dịch chuyển sản xuất sang các quốc gia có chính sách môi trường lỏng lẻo để giảm chi phí, từ đó làm suy yếu nỗ lực cắt giảm khí thải của EU. Việc áp thuế carbon tại biên giới tạo ra sân chơi bình đẳng: sản phẩm có mức phát thải cao khi nhập khẩu sẽ phải chịu chi phí tương ứng như sản phẩm sản xuất trong EU, qua đó khuyến khích mọi bên cùng giảm phát thải. 

Trong giai đoạn đầu, CBAM áp dụng cho các ngành có mức phát thải lớn như: xi măng, sắt thép, nhôm, phân bón, điện và hydro. Đây là một phần trong chiến lược chuyển dịch xanh toàn cầu và hỗ trợ EU tiến gần hơn tới mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050. 

II. Các biện pháp siết chặt từ EU kể từ tháng 01/2026

Tuy nhiên, kể từ ngày 01/01/2026, CBAM bước vào giai đoạn thực thi chính thức, đánh dấu sự chuyển đổi từ cơ chế báo cáo phát thải tự nguyện sang nghĩa vụ tài chính bắt buộc. Điều này đồng nghĩa các doanh nghiệp xuất khẩu sang EU sẽ phải trả chi phí carbon cụ thể, thay vì chỉ dừng ở việc khai báo thông tin phát thải. Các biện pháp siết chặt mới sẽ bao gồm: 

1. Nghĩa vụ tài chính và định giá carbon

– Nộp chứng chỉ CBAM: Nhà nhập khẩu tại EU phải mua và nộp chứng chỉ CBAM dựa trên lượng CO₂ phát thải trong quá trình sản xuất hàng hóa nhập khẩu. 

– Giá chứng chỉ gắn với thị trường EU ETS: Mức giá chứng chỉ CBAM được xác định theo giá tín chỉ carbon trong Hệ thống giao dịch phát thải của EU (EU ETS). Giá này biến động theo cung cầu thị trường và dự kiến sẽ tăng dần từ năm 2026 đến 2034, khi EU tiến hành xóa bỏ hoàn toàn hạn ngạch phát thải miễn phí cho doanh nghiệp nội khối. 

– Cơ chế khấu trừ: Nếu doanh nghiệp đã phải nộp thuế hoặc phí carbon tại nước xuất khẩu, khoản chi phí này sẽ được trừ trực tiếp khỏi nghĩa vụ CBAM. Cách tính này nhằm tránh tình trạng “thuế chồng thuế” và đảm bảo tính công bằng. 

2. Minh bạch dữ liệu và kiểm soát gian lận

– Yêu cầu báo cáo chính xác: Doanh nghiệp phải cung cấp dữ liệu về lượng phát thải CO₂ trong sản phẩm. Số liệu này không thể ước lượng sơ bộ mà cần được tính toán theo phương pháp chuẩn mực. 

– Xác minh độc lập: Các số liệu phát thải phải được tổ chức kiểm định độc lập chứng thực trước khi nộp cho EU. Đây là cơ chế bắt buộc để đảm bảo tính minh bạch. 

– Hệ số phát thải mặc định: Trong trường hợp doanh nghiệp không cung cấp số liệu hoặc số liệu không đáng tin cậy, EU sẽ áp dụng hệ số phát thải mặc định cao. Điều này đồng nghĩa chi phí CBAM sẽ bị đẩy lên đáng kể, bất lợi cho doanh nghiệp. 

3. Chuẩn hóa cơ chế tính toán và khấu trừ

– Tính theo quốc gia hoặc doanh nghiệp: EU dự kiến chuẩn hóa mức phát thải theo từng quốc gia hoặc từng doanh nghiệp thay vì tính riêng từng lô hàng. Điều này đơn giản hóa thủ tục, đồng thời ngăn chặn tình trạng chỉ gửi lô hàng “sạch” (phát thải thấp) vào EU. Nói cách khác, doanh nghiệp sẽ không thể “chọn lô hàng” xuất khẩu sang EU để tối ưu chi phí mà phải cải thiện toàn bộ quy trình sản xuất để giảm phát thải. 

– Khấu trừ carbon tự động: EU sẽ thiết lập mức khấu trừ carbon cố định cho từng quốc gia. Nếu quốc gia đó đã áp dụng cơ chế định giá carbon, khoản phí tương ứng sẽ được tự động khấu trừ khỏi nghĩa vụ CBAM. 

– Giảm thủ tục hành chính: Cách làm này giúp doanh nghiệp giảm gánh nặng kê khai, hạn chế thủ tục phức tạp, nhưng đồng thời cũng khiến toàn bộ sản phẩm từ một nguồn đều chịu mức chi phí carbon thống nhất. 

4. Mở rộng phạm vi áp dụng CBAM

Thép – một trong 6 ngành phát thải lớn nằm trong phạm vi áp dụng CBAM giai đoạn đầu, trước khi EU mở rộng sang các lĩnh vực khác từ năm 2026 (Ảnh: Internet) 

– Ở giai đoạn đầu: CBAM chỉ áp dụng cho 6 ngành có phát thải lớn: thép, nhôm, xi măng, phân bón, điện, hydro. 

– Từ ngày 01/01/2026: EU dự kiến mở rộng sang các sản phẩm chế tạo hạ nguồn (ví dụ: máy móc, thiết bị, linh kiện sản xuất từ thép hoặc nhôm) và các ngành tiêu thụ nhiều năng lượng như hóa chất, sản xuất vật liệu và thiết bị công nghiệp. Mục tiêu là bao phủ toàn diện hơn các chuỗi cung ứng carbon, giảm thiểu “rò rỉ carbon” và tăng hiệu quả cắt giảm khí thải trên quy mô toàn cầu. 

III. Doanh nghiệp Việt Nam trước sức ép lớn hơn từ EU 

Việc EU triển khai Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) đang đặt các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam trước nhiều thách thức trực tiếp và rõ rệt. 

1. Gia tăng chi phí xuất khẩu và áp lực lợi nhuận

– Chi phí carbon bổ sung: Doanh nghiệp xuất khẩu sang EU sẽ phải mua chứng chỉ CBAM cho mỗi tấn CO₂ phát thải trong quá trình sản xuất. Với giá carbon tại châu Âu hiện dao động khoảng 80–100 EUR/tấn, khoản phí này có thể làm đội chi phí sản xuất đáng kể. 

– Suy giảm lợi nhuận: Chi phí carbon phát sinh làm bào mòn biên lợi nhuận, khiến giá thành sản phẩm tăng cao. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng cạnh tranh về giá của hàng Việt Nam trên thị trường EU. 

– Nguy cơ mất đơn hàng: Một số mặt hàng có thể trở nên kém hấp dẫn với khách hàng EU nếu giá bán tăng quá cao, dẫn đến nguy cơ mất đơn hàng hoặc bị thay thế bởi sản phẩm từ các quốc gia có công nghệ sản xuất sạch hơn. 

2. Rủi ro tuân thủ và nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng

– Yêu cầu dữ liệu minh bạch: EU yêu cầu doanh nghiệp cung cấp hồ sơ phát thải carbon chi tiết và đáng tin cậy. Nếu không đáp ứng, hàng hóa có thể bị áp dụng hệ số phát thải mặc định cao, làm chi phí CBAM tăng mạnh. 

– Khả năng bị từ chối nhập khẩu: Trường hợp nghiêm trọng hơn, lô hàng có thể bị từ chối thông quan nếu hồ sơ phát thải không đạt chuẩn. Trên thực tế, đã có trường hợp doanh nghiệp Việt mất hợp đồng vì không cung cấp được dữ liệu phát thải đáp ứng yêu cầu của đối tác EU. 

3. Khoảng trống trong năng lực quản lý phát thải

– Thiếu hệ thống đo lường: Phần lớn doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, chưa quen với việc kiểm kê khí nhà kính và đo lường phát thải CO₂ theo chuẩn quốc tế. Nhiều đơn vị chưa có công cụ, hệ thống hoặc quy trình định kỳ để theo dõi lượng phát thải. 

– Dữ liệu “dấu chân carbon” hạn chế: Do thiếu đo lường chính xác, doanh nghiệp không có dữ liệu đáng tin cậy về dấu chân carbon của sản phẩm. Điều này gây khó khăn khi phải lập báo cáo phát thải theo yêu cầu CBAM. 

– Thiếu bộ phận nhân sự chuyên trách: Nhiều doanh nghiệp chưa xây dựng bộ phận quản lý dữ liệu bền vững. Việc phản hồi yêu cầu của đối tác về hồ sơ phát thải thường chậm trễ, thiếu tính hệ thống. 

 IV. VertZero – Giải pháp kiểm kê khí nhà kính cho doanh nghiệp Việt Nam 

Trong bối cảnh CBAM ngày càng siết chặt, các doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu sang EU cần một giải pháp đo lường và báo cáo khí nhà kính hiệu quả, chuẩn hóa và minh bạch để đáp ứng các yêu cầu khắt khe. 

VertZero – giải pháp kiểm kê khí nhà kính tự động “Make by FPT” – giúp đơn giản hóa toàn bộ quy trình thu thập, tính toán và báo cáo phát thải carbon trong chuỗi sản xuất và cung ứng. Hệ thống cho phép tự động thu thập dữ liệu từ nhiều nhà máy, chuẩn hóa đầu vào, tính toán phát thải cho cả ba phạm vi (Scope 1, 2, 3), đồng thời xuất báo cáo theo đúng chuẩn CBAM, Nghị định 119/2025/NĐ-CP, GHG Protocol, ISO 14064-1,… Nhờ vậy, dữ liệu phát thải của doanh nghiệp được trình bày minh bạch, nhất quán và sẵn sàng cho kiểm toán hoặc nộp cho cơ quan quản lý EU. 

VertZero – giải pháp kiểm kê khí nhà kính giúp doanh nghiệp Việt Nam minh bạch dữ liệu phát thải, đáp ứng CBAM và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc tế 

Bên cạnh kiểm kê, đội ngũ chuyên gia GHG của VertZero còn đồng hành cùng doanh nghiệp xây dựng lộ trình giảm phát thải khả thi: từ nhận diện điểm nóng, đề xuất cải tiến kỹ thuật cho đến lập kế hoạch đầu tư phù hợp. Giải pháp này giúp doanh nghiệp xuất khẩu sang EU yên tâm đáp ứng chuẩn CBAM, giảm thiểu rủi ro và chi phí phát sinh, đồng thời nâng cao uy tín cũng như năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế. 

Đội ngũ chuyên gia VertZero sẵn sàng tư vấn giải pháp kiểm kê khí nhà kính và xây dựng lộ trình giảm phát thải hiệu quả, giúp doanh nghiệp đáp ứng yêu cầu CBAM khi xuất khẩu sang EU, đồng thời tạo nền tảng cho tăng trưởng xanh và phát triển bền vững. 

Tài liệu tham khảo 

Lê, A. (2025, May 8). Tuân thủ CBAM: Con đường hướng tới xuất khẩu xanh vào thị trường EU. BÁO ĐIỆN TỬ CHÍNH PHỦ. https://tphcm.chinhphu.vn/tuan-thu-cbam-con-duong-huong-toi-xuat-khau-xanh-vao-thi-truong-eu-101250507172049747.htm 

Linh, L. (2025, September 5). EU siết chặt thuế biên giới carbon. Tạp Chí Kinh Tế Sài Gòn. https://thesaigontimes.vn/eu-siet-chat-thue-bien-gioi-carbon/