Lộ trình thị trường Các-bon của Việt Nam

Cam kết về phát triển bền vững của Việt Nam trở nên rõ ràng hơn khi Chính phủ tuyên bố mục tiêu đạt mức phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 tại Hội nghị lần thứ 26 của Các Bên tham gia Công ước khung của Liên Hợp Quốc về Biến đổi Khí hậu (UNFCCC) – một hội nghị quốc tế quan trọng được tổ chức tại Vương quốc Anh vào năm 2021. 

Để hiện thực hóa cam kết này, Chính phủ đang xây dựng thị trường các-bon quốc gia, một hệ thống cho phép doanh nghiệp mua bán tín chỉ các-bon dựa trên lượng phát thải của mình. Đây là bước đi chiến lược giúp Việt Nam vừa bảo vệ năng lực cạnh tranh kinh tế, vừa thúc đẩy trách nhiệm môi trường trong kinh doanh. Đặc biệt, các ngành phụ thuộc vào xuất khẩu sẽ chịu áp lực lớn hơn từ các chính sách quốc tế như Cơ chế điều chỉnh biên giới các-bon (CBAM) của Liên minh châu Âu, yêu cầu doanh nghiệp phải đo lường và giảm phát thải. Để hỗ trợ quá trình này, Việt Nam đã ban hành các khung pháp lý quan trọng như Nghị định 06/2022/NĐ-CP, đặt nền tảng cho việc kiểm kê khí nhà kính và giao dịch các-bon. 

Lộ trình tới năm 2030 và xa hơn 

Việc phát triển thị trường các-bon của Việt Nam được chia thành nhiều giai đoạn. Từ 2023 đến 2025, Chính phủ tập trung vào giai đoạn chuẩn bị: xây dựng cơ sở dữ liệu phát thải, ban hành hướng dẫn pháp lý, và thử nghiệm các sàn giao dịch tín chỉ tự nguyện. Từ 2025 đến 2027, Việt Nam sẽ thí điểm Hệ thống Giao dịch Phát thải (ETS), trong đó một số ngành được cấp hạn ngạch phát thải và tham gia giao dịch thử nghiệm. Từ 2028 trở đi, hệ thống sẽ chính thức vận hành trên toàn quốc, bắt buộc áp dụng cho tất cả doanh nghiệp trong các ngành có lượng phát thải cao. 

Lộ trình này thể hiện định hướng rõ ràng: quản lý phát thải sẽ không còn là hoạt động tự nguyện mà trở thành trách nhiệm pháp lý và chiến lược kinh doanh bắt buộc.

Ai sẽ bị ảnh hưởng và Cơ hội nào cho doanh nghiệp?

Thị trường các-bon sẽ chủ yếu ảnh hưởng đến những ngành có lượng phát thải lớn như thép, xi măng, năng lượng và sản xuất công nghiệp nặng. Các doanh nghiệp phát thải trên 3.000 tấn CO₂ tương đương mỗi năm sẽ phải thực hiện đo lường và báo cáo phát thải. 

Đặc biệt, các doanh nghiệp xuất khẩu sẽ phải đáp ứng yêu cầu nghiêm ngặt hơn từ các thị trường như EU – nơi CBAM đã yêu cầu minh bạch dữ liệu phát thải. Điều này có nghĩa là việc báo cáo phát thải không còn chỉ là hoạt động môi trường mà đã trở thành yêu cầu thương mại.

Tuy nhiên, bên cạnh thách thức, thị trường các-bon cũng mở ra nhiều cơ hội kinh tế thực tế. Doanh nghiệp giảm phát thải vượt chỉ tiêu có thể tạo và bán tín chỉ các-bon để tăng doanh thu. Các công ty đầu tư vào năng lượng tái tạo, sinh khối hoặc phục hồi rừng cũng sẽ được hưởng lợi tài chính. Một hệ thống quản lý phát thải tốt giúp doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn xanh, khoản vay ESG, và thu hút nhà đầu tư chú trọng bền vững. Đồng thời, các nhà cung cấp có dữ liệu phát thải minh bạch, được xác minh, sẽ được ưu tiên bởi các thương hiệu quốc tế như Nike hay Samsung, những đơn vị hiện yêu cầu đối tác phải có báo cáo phát thải định kỳ.

Thách thức doanh nghiệp cần đối mặt 

Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi không hề đơn giản. Nhiều doanh nghiệp Việt Nam hiện vẫn thiếu hệ thống dữ liệu đáng tin cậy để đo lường phát thải. Hầu hết vẫn dựa vào bảng tính thủ công (Excel), dễ sai sót và khó kiểm toán. Các doanh nghiệp vừa và nhỏ còn gặp khó khăn trong việc hiểu và áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế như ISO 14064. Nếu không có công cụ và chuyên môn phù hợp, doanh nghiệp có thể đối mặt với rủi ro vi phạm, bị phạt tài chính hoặc mất cơ hội xuất khẩu.

Cách doanh nghiệp có thể chuẩn bị 

Bước đi quan trọng nhất là xây dựng hệ thống kiểm kê khí nhà kính (GHG inventory) đáng tin cậy. Doanh nghiệp cần xác định nguồn phát thải, thu thập dữ liệu và chuyển đổi chúng thành con số phát thải dựa trên tiêu chuẩn quốc tế. Bên cạnh đó, doanh nghiệp nên áp dụng giá các-bon nội bộ (internal carbon pricing) để chuẩn bị cho chi phí phát thải trong tương lai.
Đầu tư vào hiệu quả năng lượng, công nghệ sạch và năng lượng tái tạo sẽ giúp giảm phát thải và chi phí vận hành lâu dài. Giải pháp kỹ thuật số như VertZéro có thể hỗ trợ tự động hóa quá trình thu thập dữ liệu, tạo báo cáo sẵn sàng kiểm toán và đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn trong nước và quốc tế.

Thị trường các-bon của Việt Nam không còn là ý tưởng xa vời – nó đang dần trở thành hiện thực. Doanh nghiệp hành động sớm sẽ không chỉ tuân thủ quy định mà còn dẫn đầu trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế phát thải thấp. Ngược lại, những doanh nghiệp chậm thay đổi sẽ phải đối mặt với chi phí cao hơn, giảm năng lực cạnh tranh và các chế tài nghiêm ngặt hơn.

Quản lý các-bon không còn là lựa chọn – mà là chiến lược kinh doanh cần thiết cho tương lai.