Từ Cấm Đến Cho Phép: Hành Trình Pháp lý Tiền Số Việt Nam
Với việc Quốc hội thông qua Luật Công nghiệp Công nghệ số vào tháng 6/2025, Việt Nam đã chính thức bước vào kỷ nguyên mới của pháp lý tiền số. Tuy nhiên, hành trình từ “vùng xám pháp lý” đến một khung pháp lý hoàn chỉnh vẫn còn nhiều thách thức và cơ hội đang chờ đợi. Thị trường tiền số Việt Nam đang trải qua một giai đoạn chuyển mình lịch sử.
1. Hiện Trạng Pháp Lý Tiền Số Thị Trường Việt Nam
1.1 Bước Ngoặt Lịch Sử Với Luật Công Nghiệp Công Nghệ Số 2025
Tháng 6/2025 đánh dấu một cột mốc quan trọng trong lịch sử pháp lý tiền số Việt Nam. Quốc hội đã chính thức thông qua Luật Công nghiệp Công nghệ số (CNCNS 2025), tạo nền tảng pháp lý đầu tiên công nhận tiền điện tử như một loại tài sản kỹ thuật số được giao dịch và sở hữu hợp pháp. Luật này sẽ có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2026, mở ra chương mới cho ngành công nghiệp blockchain và tài sản số tại Việt Nam.
Theo luật mới, tài sản số được phân chia thành hai nhóm chính: tài sản ảo (virtual assets) dùng cho đầu tư và trao đổi, và tài sản mã hóa (crypto assets) dựa trên công nghệ blockchain với cơ chế mã hóa. Điều này cho thấy sự hiểu biết sâu sắc của nhà làm luật về bản chất công nghệ của từng loại tài sản số.
1.2 Thị Trường Phát Triển Vượt Bậc
Việt Nam hiện nằm trong top các quốc gia có tỷ lệ sử dụng tiền điện tử cao nhất thế giới. Trong giai đoạn 2023-2024, khối lượng giao dịch tiền điện tử tại Việt Nam đã vượt ngưỡng 100 tỷ USD. Con số này thể hiện sức mạnh và tiềm năng to lớn của thị trường trong nước.
Đặc biệt ấn tượng là số lượng người sở hữu tiền điện tử lên tới 21 triệu tài khoản, gấp đôi số lượng tài khoản chứng khoán trên toàn quốc. Điều này cho thấy tiền điện tử đã trở thành một kênh đầu tư phổ biến và được nhiều người Việt Nam tin tưởng lựa chọn.
1.3 Quản Lý Chặt Chẽ Các Sàn Giao Dịch
Một điểm đáng chú ý trong pháp lý tiền số hiện tại là việc quản lý nghiêm ngặt các sàn giao dịch. Người dùng Việt Nam chỉ được phép giao dịch qua các sàn được Nhà nước cấp phép. Việc giao dịch trên các nền tảng không hợp pháp bị xem là vi phạm pháp luật và có thể phải chịu các hình phạt tương ứng.
Nghị định số 52/2024/NĐ-CP, có hiệu lực từ 1/7/2024, đã bổ sung định nghĩa về tiền điện tử dưới góc độ giá trị tiền được lưu trữ trên phương tiện số như ví điện tử, thẻ trả trước. Các tổ chức cung cấp dịch vụ tiền điện tử phải được cấp phép và chịu sự kiểm soát của Ngân hàng Nhà nước hoặc các tổ chức tài chính được ủy quyền.
2. Các Thách Thức Khó Khăn Khi Chưa Có Khung Pháp Lý Rõ Ràng
2.1 Rủi Ro Bảo Mật Và Lừa Đảo
Trước khi có pháp lý tiền số rõ ràng, thị trường Việt Nam phải đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng. Rủi ro bảo mật và các hình thức lừa đảo là vấn đề đáng lo ngại nhất. Không có khung pháp lý cụ thể, nhiều nhà đầu tư đã trở thành nạn nhân của các dự án “ma”, các sàn giao dịch giả mạo hoặc các hình thức lừa đảo tinh vi khác.
Việc thiếu quy định rõ ràng về tiêu chuẩn bảo mật, cơ chế bảo vệ tài sản của nhà đầu tư khiến nhiều người lo lắng khi tham gia thị trường. Đây cũng là nguyên nhân khiến một số nhà đầu tư thận trọng không dám tham gia vào lĩnh vực tiền điện tử.
2.2 Khó Khăn Trong Kê Khai Thuế Và Tuân Thủ Pháp Luật
Một thách thức lớn khác là việc kê khai thuế đối với giao dịch tiền điện tử. Khi chưa có pháp lý tiền số cụ thể, nhiều nhà đầu tư không biết cách kê khai thu nhập từ giao dịch tiền điện tử. Điều này tạo ra khoảng trống pháp lý và khiến việc tuân thủ nghĩa vụ thuế trở nên phức tạp.
Các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực blockchain và tiền điện tử cũng gặp khó khăn tương tự. Nhiều công ty phải đăng ký kinh doanh ở nước ngoài do thiếu khung pháp lý phù hợp trong nước, dẫn đến việc mất nguồn thu thuế và nhân tài cho quốc gia.
2.3 Hạn Chế Tiếp Cận Nguồn Vốn Ngân Hàng
Khi chưa được công nhận chính thức, các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực tiền điện tử gặp khó khăn lớn trong việc tiếp cận nguồn vốn từ hệ thống ngân hàng. Các ngân hàng thường e ngại cung cấp dịch vụ tài chính cho các doanh nghiệp này do lo ngại về rủi ro pháp lý.
Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sự phát triển của các startup công nghệ mà còn hạn chế khả năng mở rộng quy mô và tạo việc làm của ngành. Nhiều dự án tiềm năng đã phải tìm kiếm nguồn vốn từ nước ngoài hoặc chuyển trụ sở ra bên ngoài Việt Nam.
2.4 Thiếu Minh Bạch Trong Hoạt Động Thị Trường
Việc thiếu pháp lý tiền số rõ ràng cũng dẫn đến tình trạng thiếu minh bạch trong hoạt động thị trường. Nhiều giao dịch diễn ra trong “vùng xám”, khiến các cơ quan quản lý khó có thể theo dõi và giám sát hiệu quả.
Điều này không chỉ tạo ra rủi ro cho nhà đầu tư mà còn khiến Việt Nam khó tích hợp vào hệ thống tài chính quốc tế. Các tổ chức tài chính quốc tế thường yêu cầu tính minh bạch cao và tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế về chống rửa tiền và tài trợ khủng bố.
3. Những Điểm Nổi Bật Trong Khung Pháp Lý
3.1 Định Nghĩa Rõ Ràng Về Tài Sản Số
Một trong những điểm nổi bật nhất của pháp lý tiền số mới là việc đưa ra định nghĩa rõ ràng về tài sản số. Luật CNCNS 2025 đã phân chia tài sản số thành các loại cụ thể, giúp các doanh nghiệp và nhà đầu tư hiểu rõ quyền và nghĩa vụ của mình.
Tài sản số được định nghĩa là những tài sản tồn tại dưới dạng kỹ thuật số, có thể được sở hữu, chuyển nhượng và có giá trị kinh tế. Trong đó, tài sản mã hóa là loại tài sản số sử dụng công nghệ mã hóa để xác thực việc tạo ra và chuyển giao.
3.2 Cơ Chế Thí Điểm Linh Hoạt
Khung pháp lý tiền số mới cho phép triển khai các cơ chế thí điểm (sandbox) để thử nghiệm các sản phẩm và dịch vụ mới. Nghị định số 94/2025/NĐ-CP về Sandbox trong lĩnh vực ngân hàng, có hiệu lực từ 1/7/2025, tạo ra môi trường thử nghiệm an toàn cho các đổi mới fintech.
Cơ chế này cho phép các doanh nghiệp thử nghiệm sản phẩm mới trong một môi trường được kiểm soát trước khi triển khai rộng rãi. Điều này giúp cân bằng giữa việc khuyến khích đổi mới và bảo vệ người tiêu dùng.
3.3 Bảo Vệ Quyền Lợi Nhà Đầu Tư
Luật mới đặt ra các yêu cầu nghiêm ngặt về bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư. Các nền tảng giao dịch phải tuân thủ tiêu chuẩn quản lý, bảo vệ người dùng, kiểm soát rủi ro và đảm bảo an toàn cho các giao dịch tài sản số.
Việc công nhận tiền điện tử là tài sản số hợp pháp giúp bảo vệ quyền sở hữu của các nhà đầu tư. Khi có tranh chấp phát sinh, nhà đầu tư có thể sử dụng các biện pháp pháp lý để bảo vệ quyền lợi của mình.
3.4 Quản Lý Rủi Ro Hệ Thống
Khung pháp lý tiền số mới đặc biệt chú trọng đến việc quản lý rủi ro hệ thống. Các quy định về chống rửa tiền, tài trợ khủng bố được áp dụng nghiêm ngặt đối với các hoạt động liên quan đến tài sản số.
Các tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản số phải thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ về báo cáo giao dịch đáng ngờ, xác minh danh tính khách hàng (KYC) và các biện pháp chống rửa tiền khác.
3.5 Khuyến Khích Đổi Mới Có Kiểm Soát
Mặc dù đặt ra nhiều quy định nghiêm ngặt, pháp lý tiền số mới vẫn khuyến khích sự đổi mới và phát triển công nghệ. Chính phủ đang triển khai thí điểm phát hành và giao dịch các loại tài sản mã hóa, bao gồm cả stablecoin (tiền ổn định).
Điều này cho thấy cách tiếp cận cân bằng của nhà làm chính sách: vừa đảm bảo an toàn hệ thống vừa tạo điều kiện cho sự phát triển của ngành công nghiệp công nghệ tài chính.
4. Hướng Tới Tương Lai
4.1 Hoàn Thiện Hệ Thống Pháp Lý
Việc xây dựng pháp lý tiền số hoàn chỉnh là một quá trình dài hạn. Trong thời gian tới, cần tiếp tục hoàn thiện các quy định chi tiết về phân loại tài sản số, cơ chế thử nghiệm và các biện pháp bảo vệ nhà đầu tư.
Đặc biệt, việc xây dựng hệ thống giám sát và báo cáo minh bạch sẽ giúp tăng cường niềm tin của thị trường và tạo điều kiện cho Việt Nam tích hợp sâu hơn vào hệ thống tài chính toàn cầu.
4.2 Tạo Lợi Thế Cạnh Tranh Khu Vực
Với pháp lý tiền số tiến bộ, Việt Nam có cơ hội trở thành trung tâm blockchain và tài sản số của Đông Nam Á. Điều này không chỉ thu hút đầu tư nước ngoài mà còn khuyến khích các tài năng trong nước phát triển các giải pháp công nghệ sáng tạo.
Việc học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia tiên tiến như Singapore và EU sẽ giúp Việt Nam xây dựng một khung pháp lý vừa phù hợp với điều kiện trong nước vừa đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế.
Pháp lý tiền số tại Việt Nam đã và đang trải qua những thay đổi tích cực. Từ “vùng xám pháp lý” ban đầu, Việt Nam đang từng bước xây dựng một nền tảng pháp lý hoàn chỉnh, tạo điều kiện cho sự phát triển bền vững của thị trường tài sản số. Đây không chỉ là cơ hội cho các nhà đầu tư và doanh nghiệp mà còn là bước đệm quan trọng giúp Việt Nam hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế số toàn cầu.
Bài viết độc quyền bởi Ông Lê Thanh Hải – Chuyên gia Công nghệ số – Data – AI ngành Tài chính Ngân hàng
Chuyên gia trong lĩnh vực Tài chính Ngân hàng với 15 năm kinh nghiệm, ,o mối phối hợp của nhiều đối tác lớn như IBM, Oracle, AWS, Microsoft, Fujitsu. Chuyên gia tư vấn về giải pháp Data – AI trong lĩnh vực ngân hàng – tài chính, phát triển các giải pháp nền tảng của ngân hàng tại Nhật Bản và Việt Nam. Ứng dụng xây dựng hệ thống thẻ thanh toán tại ngân hàng SHB
