Xu hướng tái định hình việc thanh toán xuyên biên giới (Cross-border payments)

Sự thay đổi liên tục của quy trình thanh toán xuyên biên giới dẫn đến mô hình kinh doanh và xu hướng mới làm thay đổi khối lượng giao dịch toàn cầu. Các loại hình thanh toán xuyên biên giới ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương, cũng như của Việt Nam hiện nay như thế nào? Các xu hướng hiện nay và tương lai định hình về thanh toán xuyên biên giới sẽ ra sao?

1. Xu hướng tái định hình việc thanh toán xuyên biên giới

Những thay đổi liên tục của quy trình thanh toán xuyên biên giới dẫn đến các mô hình kinh doanh mới và xu hướng mới làm thay đổi khối lượng giao dịch trên thế giới. Các xu hướng hiện nay chúng ta có thể dự đoán là:

• Nhu cầu của người tiêu dùng đang thay đổi nhanh chóng

Các dịch vụ ngân hàng dự kiến sẽ trở nên linh hoạt và nhanh chóng hơn, trong khi người tiêu dùng ít có khả năng trả tiền cho các dịch vụ ngân hàng bổ sung. Kỷ nguyên đang phát triển của điện thoại thông minh và các phương thức thanh toán thay thế nhanh chóng (APM) đã nâng nhu cầu về chất lượng thanh toán xuyên biên giới lên một tầm cao mới. Các nhà cung cấp mới đưa ra các giải pháp thanh toán xuyên biên giới mới, mang lại lợi thế rẻ hơn và minh bạch hơn so với các ngân hàng.

• Giao dịch với các thị trường mới nổi

Một xu hướng thanh toán xuyên biên giới ngày càng gia tăng khác là chuyển trọng tâm sang các thị trường quốc tế mới nổi ở Châu Mỹ Latinh, Châu Phi và Châu Á. Có dự đoán rằng thương mại xuyên biên giới sẽ tăng 5% (CAGR) cho đến năm 2022 từ các thị trường toàn cầu được hỗ trợ bởi các sáng kiến như Khu vực Thương mại tự do lục địa Châu Phi và Sáng kiến vành đai và con đường của Trung Quốc. Trong khi ở các thị trường phương Tây, có mức tăng trưởng nhẹ khoảng 2% (CAGR) do tình hình chính trị thay đổi, bao gồm Brexit và căng thẳng thương mại với Mỹ.

• Nhiều cơ hội tiếp cận thế giới hơn với điện thoại di động và thanh toán điện tử

Với sự gia tăng về khả năng tiếp cận điện thoại thông minh và chuyển sang lối sống từ xa, nhiều khách hàng phát hiện ra rằng các giải pháp thanh toán điện tử có thể mang lại nhiều lợi ích hơn và tiết kiệm thời gian của họ. Vào năm 2021, số lượng người dùng điện thoại thông minh trên toàn thế giới đã tăng lên 3,8 tỷ, tức là 48,20% dân số thế giới. Con số này được dự đoán sẽ tăng lên hàng năm. Nhìn chung, các điểm thanh toán POS (point-of-sale) dự kiến sẽ tăng lên 52% vào năm 2023. Tất cả điều này sẽ dẫn đến sự phát triển và khả năng tiếp cận nhiều hơn của khối lượng thương mại xuyên biên giới.

• Một loạt các nhà cung cấp thanh toán điện tử

Trên toàn thế giới, sự phổ biến và nhu cầu thanh toán điện tử ngày càng tăng. Nhiều nhà cung cấp dịch vụ thanh toán điện tử hiện đang duy trì các dịch vụ lưu trữ, đổi tiền, chuyển tiền và thanh toán. Mỗi nhà cung cấp đều có điểm mạnh và điểm yếu riêng, vì vậy không có câu trả lời chắc chắn cho câu hỏi nhà cung cấp nào nên được giao phó tiền của bạn.

2. Fintech và thanh toán xuyên biên giới 

Xu hướng phát triển Fintech toàn cầu hiện nay là số hóa, tự động hóa và tin học hóa. Đây là những trụ cột của các chương trình phát triển hiện đại ở nhiều nước. Thanh toán xuyên biên giới cũng không ngoại lệ. Việc giải quyết các vấn đề về chuyển giao hoạt động thường phụ thuộc vào việc triển khai các công nghệ như blockchain, Big Data và nhiều hệ thống đổi mới khác.

Các lựa chọn mới cho việc cải thiện tổng thể hiệu suất của các giao dịch thanh toán xuyên biên giới bao gồm:

• Liên kết giữa các cơ sở hạ tầng thanh toán nội bộ
• Mở rộng các hệ thống khép kín xuyên biên giới
• Giải pháp thanh toán ngang hàng dựa trên công nghệ blockchain, còn được gọi là Công nghệ sổ cái phân tán (Distributed Ledger Technology – DLT)
• CCPS (Cross-Carrier Payment Systems) hoạt động trong mạng của các nhà cung cấp di động và thực hiện các giao dịch tiền mặt trong thời gian thực. 

Hệ thống thanh toán trong hệ thống blockchain sử dụng giao thức Rich Communications Services (RCS), một trình mô phỏng SMS tiên tiến có thể truyền dữ liệu đa phương tiện và thực hiện khám phá dịch vụ. Nhờ sự hiện diện của RCS, khách hàng có thể sử dụng các ứng dụng trên thiết bị di động của mình để thanh toán xuyên biên giới và không cần đổi tiền tại ngân hàng.

Một số công ty cũng đang phát triển hệ thống chuyển tiền bằng mạng di động. Tuy nhiên, các hệ thống thanh toán như vậy chỉ là bước khởi đầu trong việc phân phối các giải pháp blockchain cho lĩnh vực truyền thông. Họ cũng có kế hoạch giải quyết một khía cạnh quan trọng khác của giao dịch tài chính – vấn đề bảo mật. Nó đòi hỏi sự phát triển các khái niệm về nhận dạng và xác thực ứng dụng khách.

3. Tương lai của thanh toán xuyên biên giới và một mô hình mới 

Thanh toán quốc tế từ lâu đã là một sức mạnh cho phép giao thương và đầu tư xuyên biên giới trong nền kinh tế toàn cầu ngày nay. Các ngân hàng xứng đáng với danh tiếng là chủ sở hữu thị trường xuyên biên giới, trong khi những yêu cầu như quy định và cơ sở hạ tầng kỹ thuật đã ngăn cản thương mại quốc tế phát triển nhanh chóng.

Ngày nay, nhu cầu thanh toán xuyên biên giới cao đến mức chúng ta có thể quan sát thấy một mô hình thay đổi mới dẫn đến những cải tiến chung của toàn bộ bối cảnh thanh toán xuyên biên giới. Dưới đây là một số ví dụ điển hình nhất về định hướng xuyên biên giới trong tương lai.

Vai trò ngày càng tăng của các doanh nghiệp vừa và nhỏ trong kinh doanh quốc tế

Các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) đã bắt đầu được hưởng lợi nhiều hơn từ việc đơn giản hóa thanh toán xuyên biên giới, vì họ có nhiều quyền truy cập hơn vào các giải pháp giá cả phải chăng, mang lại sự linh hoạt hơn trong các lựa chọn của họ (như SWIFT hoặc Mastercard). Các ngân hàng truyền thống không còn có thể đáp ứng khả năng tiếp cận nhanh chóng này với thanh toán quốc tế.

Thương mại điện tử toàn cầu

Với sự phát triển của thương mại điện tử, số lượng hệ thống thanh toán ngày càng tăng. Chúng trở nên nhanh hơn, dẫn đến giảm giao dịch tiền mặt trên thế giới. Khi các doanh nghiệp và người tiêu dùng ngày càng quen với việc thanh toán nhanh hơn, rẻ hơn và thuận tiện hơn, kỳ vọng của khách hàng cũng cao hơn. Nó đã giúp thúc đẩy sự đổi mới trong hệ thống giao diện nhằm cải thiện trải nghiệm người dùng với công nghệ di động, ví điện tử và thương mại điện tử.

Một khu vực thanh toán toàn cầu duy nhất

Ví dụ về Khu vực thanh toán chung Châu Âu (Single European Payment Area – SEPA) cho thấy những lợi ích đáng kể cho thương mại Châu Âu, mang lại sự minh bạch, bảo mật, trách nhiệm pháp lý, hiệu quả và dịch vụ khách hàng chất lượng hơn. Ngân hàng mở (Open Banking) đang trở thành một tiêu chuẩn mà khách hàng dần làm quen.

Tiêu chuẩn và cơ sở hạ tầng mới

Các tiêu chuẩn hiện đại, mở và được triển khai trên toàn cầu là rất quan trọng để đảm bảo thanh toán xuyên biên giới nhanh chóng và dễ dàng tương đương với thanh toán nội bộ. Việc chuyển đổi hệ thống thanh toán ở Châu Âu, Hoa Kỳ và Vương quốc Anh sang tiêu chuẩn mở ISO 20022 vào tháng 11 năm 2021 sẽ thúc đẩy sự phát triển hội nhập cả trong và giữa các quốc gia.

Việc sử dụng tiêu chuẩn này sẽ cho phép các ngân hàng thực hiện thanh toán trong nước và xuyên biên giới ngay lập tức vào tài khoản của người nhận cuối cùng. Nó sẽ giúp các thị trường có doanh thu thấp hơn phát triển nhanh hơn và đạt đến trình độ quốc tế. Và đối với các thị trường lớn hơn, nó sẽ tạo điều kiện để thực hiện thanh toán trên toàn bộ loại tiền tệ theo thời gian thực trên thị trường giữa các ngân hàng, các nhà cung cấp dịch vụ thanh toán khác nhau, chương trình thẻ, hệ thống thanh toán tổng và các cơ quan thanh toán bù trừ địa phương. Hơn nữa, tiêu chuẩn này sẽ tạo ra những điều kiện tiên quyết lâu dài cho việc áp dụng các công nghệ mới vào ngành tài chính.

4. Tổng quan về thanh toán xuyên biên giới khu vực Châu Á-Thái Bình Dương 

• SWIFT là mạng lưới lớn nhất với hơn 785 ngân hàng trên toàn khu vực Châu Á-Thái Bình Dương sử dụng GPI.
• Tiến triển đáng kể về khả năng kích hoạt thanh toán xuyên biên giới cho người tiêu dùng thông qua các ngân hàng trung ương, được thúc đẩy bởi các thỏa thuận song phương trên khắp khu vực.
• Có 12 hệ thống thanh toán nhanh kết nối cho thanh toán xuyên biên giới tính đến tháng 8 năm 2023.
• Đông Nam Á là khu vực hoạt động tích cực nhất với Philippines/Malaysia, Indonesia/Philippines mới công bố cho các hệ thống  sử dụng mã QR và ứng dụng.
• Hơn 20 nền tảng bán buôn (wholesale) đa phương hiện tại hoặc tiềm năng, hầu hết trong số đó là các hệ thống ở cấp độ khu vực.
• Nhiều dự án bán buôn chuyển từ giai đoạn thử nghiệm sang giai đoạn thực hiện.

Các mối quan hệ đối tác song phương ở APAC đang phát triển mạnh mẽ, tuy nhiên một số thị trường chủ chốt đang tụt lại phía sau, trong đó các ngân hàng trung ương ở các thị trường mới nổi dẫn đầu.

Tỷ lệ áp dụng thấp vẫn là một mối lo ngại, do việc triển khai với chi phí cao vẫn là một rào cản lớn.

Việt Nam công bố vào tháng 8/2023 sẽ kết nối với một số thị trường Đông Nam Á lân cận bao gồm Singapore, Philippines, Indonesia và Malaysia

Một số nền kinh tế lớn như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, Úc, New Zealand vẫn đang đứng sau trong các dự án liên kết thanh toán xuyên biên giới, vì chính phủ của các nước này gia tăng sức ép lên các ngân hàng trung ương để có thể bắt đầu các chương trình.

5. Hiện trạng về thanh toán xuyên biên giới ở Việt Nam 

Ngân hàng trung ương Việt Nam (SBV) đã ký Biên bản ghi nhớ (MOU) để phát triển hệ thống dịch vụ thanh toán xuyên biên giới cùng với 5 quốc gia thành viên ASEAN khác. 

Việt Nam đang nỗ lực cải thiện kết nối thanh toán khu vực và tạo điều kiện phát triển các giao dịch xuyên biên giới minh bạch hơn, giá cả phải chăng, thuận tiện hơn và nhanh chóng hơn. Điều này đã chứng kiến việc Việt Nam ký Biên bản ghi nhớ với các quốc gia ASEAN khác để cùng nhau hợp tác trên một hệ thống thanh toán xuyên biên giới cùng có lợi.

Một số thống kê

Theo Statista, năm 2021, Việt Nam có gần 24,7 triệu người dùng ví di động. Con số đó dự kiến sẽ tăng gần gấp ba lần vào năm 2026, đạt khoảng 67,6 triệu người dùng.

Theo hướng này, một cuộc khảo sát của Decision Lab vào năm 2021 cho thấy trong hơn ba tháng, 70% số người được hỏi cho biết họ đã sử dụng ngân hàng trực tuyến để thanh toán, tiếp theo là tiền mặt (63% số người được hỏi) và 61% đã sử dụng tài khoản ngân hàng. Thẻ ATM hoặc thực hiện chuyển khoản ngân hàng.

Theo nghiên cứu của Robocash, thị trường FinTech của Việt Nam được dự đoán sẽ đạt 18 tỷ USD vào năm 2024. Điều này thể hiện sự thay đổi đáng kể trong lĩnh vực dịch vụ tài chính của Việt Nam, nơi những đổi mới thanh toán nhanh hơn và rẻ hơn đang vượt qua các phương thức thanh toán truyền thống.

Và hiện tại, người tiêu dùng và doanh nghiệp Việt Nam đang yêu cầu một cơ sở hạ tầng thanh toán mạnh mẽ hơn để tạo điều kiện thuận lợi cho các giao dịch xuyên biên giới có thể hỗ trợ thanh toán bằng nhiều loại tiền tệ.

Có gì trong Biên bản ghi nhớ về thanh toán xuyên biên giới?

Theo Biên bản ghi nhớ, chính phủ Việt Nam cam kết phát triển kết nối thanh toán xuyên biên giới cho các giao dịch bán lẻ, bao gồm mã phản hồi nhanh (QR), thanh toán tức thời và các mô hình thanh toán mới nổi khác.

Việc tham gia hiệp định này sẽ giúp Việt Nam triển khai các hệ thống thanh toán xuyên biên giới, góp phần phát triển thương mại, đầu tư, du lịch, thương mại điện tử và nhiều lĩnh vực kinh tế khác trong khu vực.

Chính sách và quy định

Việt Nam đã thiết lập một số chính sách cho lĩnh vực dịch vụ tài chính để hỗ trợ chuyển đổi kỹ thuật số.

Ví dụ, Nghị định 101/2012/ND-CP ban hành tháng 11 năm 2012 đưa ra hướng dẫn và yêu cầu về thanh toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam. Nó bao gồm việc thiết lập và sử dụng tài khoản, dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt, dịch vụ trung gian thanh toán, tổ chức và quản lý hệ thống thanh toán.

Ngoài ra còn có Quyết định số 2545/QD-TTg ngày 12/2016 đề ra các mục tiêu, giải pháp chủ yếu nhằm thúc đẩy thanh toán không dùng tiền mặt. Nó hướng tới việc thay đổi thói quen thanh toán của người dân Việt Nam, tạo cơ chế quản lý rủi ro và cải thiện tính minh bạch của hệ thống thanh toán. Điều này nhấn mạnh tham vọng của Việt Nam trở thành một xã hội không tiền mặt và chuyển đổi hệ thống thanh toán.

Hơn nữa, Quyết định số 316/QD-TTg được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt năm 2021, cho phép người dùng điện thoại di động Việt Nam sử dụng tài khoản điện thoại di động của mình để thanh toán cho các hàng hóa và dịch vụ có giá trị thấp. Chính sách cho phép “tiền di động” này được mệnh danh là điểm bùng phát ủng hộ thanh toán không dùng tiền mặt tại Việt Nam.

Quả thực, các cơ quan quản lý Việt Nam đang nỗ lực tạo ra một môi trường cởi mở và bình đẳng cho thanh toán không dùng tiền mặt cho cả ngân hàng và các nhà khai thác phi ngân hàng. Tuy nhiên, ở Việt Nam vẫn chưa có khung pháp lý cụ thể để quản lý thanh toán xuyên biên giới.

Sáng kiến khu vực

Đã có một số sáng kiến liên quan đến hệ thống thanh toán xuyên biên giới được đề xuất và triển khai trong khu vực ASEAN. Các ví dụ nổi bật là Kết nối thanh toán khu vực (RPC) của ASEAN và Khung chính sách thanh toán ASEAN (APPF).

Năm 2019, ASEAN đã thông qua APPF để cung cấp các nguyên tắc hướng dẫn và khuôn khổ thanh toán cụ thể cho việc thực hiện thanh toán bán lẻ xuyên biên giới theo thời gian thực trong khu vực. Khung chính sách này sẽ giúp các nước thành viên ASEAN tăng cường hội nhập tài chính và kết nối khu vực.

Cụ thể vào tháng 11 năm 2022, ngân hàng trung ương của 5 quốc gia thành viên ASEAN đã ký biên bản ghi nhớ (MoU) về hợp tác trong RPC để phát triển thanh toán xuyên biên giới. Sáng kiến RPC phù hợp với Lộ trình tăng cường thanh toán xuyên biên giới của G20, nhấn mạnh những tiến bộ trong hội nhập thanh toán trong khu vực ASEAN.

Với sự hợp tác này, các nước ASEAN đang hướng tới tăng cường tăng trưởng kinh tế, nâng cao khả năng tương tác của thanh toán bằng mã QR và tạo điều kiện thuận lợi cho các hệ thống thanh toán theo thời gian thực. Một số chương trình đã được triển khai giữa các thành viên ASEAN nhằm tạo ra sự chuyển giao tức thời và chi phí thấp. Chẳng hạn, Indonesia và Malaysia đã công bố triển khai liên kết thanh toán mã QR xuyên biên giới vào tháng 5 năm 2023.

Ý nghĩa đối với các bên liên quan

Việt Nam có nền kinh tế kỹ thuật số phát triển nhanh nhất Đông Nam Á vào năm 2022, điều này mang lại cơ hội lớn cho các công ty Fintech và các nhà cung cấp PSP xuyên biên giới. Với việc Việt Nam tham gia thỏa thuận giao dịch xuyên biên giới, các bên liên quan trong hệ sinh thái thanh toán của Việt Nam, bao gồm các nhà cung cấp dịch vụ thanh toán phi ngân hàng (PSP), ngân hàng trong và ngoài nước cũng như các công ty cơ sở hạ tầng thị trường tài chính (FMI), có thể tiếp tục mở rộng sản phẩm và dịch vụ của mình theo một lộ trình sẵn có.

Serie bài viết về Cross – Border Payments 

Bài 1/2:  Cross-border payments – Thanh toán xuyên biên giới và những điều cần biết
Bài 2/2: Xu hướng tái định hình việc thanh toán xuyên biên giới (Cross-border payments)

Bài viết độc quyền của chuyên gia FPT IS Tác giả Phan Tuấn Anh – Chuyên gia tư vấn giải pháp, Trung tâm tư vấn lĩnh vực ngân hàng tài chính