Những Cân Nhắc Về Đạo Đức AI Trong Ngân Hàng Và Thách Thức Triển Khai

Giới thiệu

Trong bối cảnh tài chính phát triển nhanh chóng, trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành một lực lượng thay đổi mạnh mẽ ngân hàng. Tuy nhiên, đạo đức AI trong ngân hàng cũng sẽ là một vấn đề cần được thảo luận nhiều hơn. Bài viết dưới đây sẽ chia sẻ các góc nhìn cơ bản của đạo đức chuẩn mực AI trong ngành ngân hàng 2025

Nền tảng đạo đức AI trong ngân hàng

Xây dựng niềm tin thông qua các khung đạo đức

Việc triển khai AI trong ngân hàng không thể tách rời khỏi các cân nhắc về đạo đức. Theo báo cáo năm 2025 về Mức độ tin cậy của AI trong tài chính từ Deloitte, các tổ chức tài chính cần thiết lập các khung đạo đức toàn diện bao gồm các nguyên tắc quan trọng như “công bằng, mạnh mẽ, minh bạch, bảo mật dữ liệu, trách nhiệm giải trình và an toàn.” Những khung đạo đức này cần liên tục phát triển cùng với khả năng công nghệ và kỳ vọng của xã hội.

Mặc dù áp lực đổi mới liên tục là rất lớn, các ngân hàng có trách nhiệm xã hội lớn trong việc “đảm bảo đạo đức AI trong ngân hàng được sử dụng một cách đáng tin cậy, đặc biệt trong bối cảnh AI ngày càng trở nên phổ biến trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta.” Trách nhiệm này không chỉ dừng lại ở tuân thủ pháp luật mà còn phải hướng tới việc “tạo dựng một tương lai toàn diện, an toàn và thịnh vượng cho tất cả mọi người.”

Chống lại thiên vị thuật toán

Một trong những lo ngại đạo đức quan trọng nhất đối với AI trong ngân hàng là đảm bảo tính công bằng của thuật toán. Vì các hệ thống AI phụ thuộc vào dữ liệu lịch sử của ngân hàng, có nguy cơ AI có thể duy trì hoặc thậm chí khuếch đại những bất bình đẳng nếu không được thiết kế và giám sát cẩn thận.

Ví dụ, ở một nghiên cứu gần đây về thiên vị thuật toán của AI tạo sinh cho thấy mô hình chuyển đổi từ text thành hình ảnh nghĩ rằng “công việc trả lương cao” như “luật sư” hay “thẩm phán” thường gợi nhắc hình ảnh đàn ông da trắng. Trong khi với câu lệnh “nhân viên đồ ăn nhanh” hay “cán bộ xã hội” thường gợi nhắc hình ảnh phụ nữ da màu. Việc này sẽ ảnh hưởng lớn đến việc quyết định các khoản vay, hỗ trợ tài chính dựa vào đánh giá về mức thu nhập. Nếu không điều chỉnh, AI có thể định danh một người làm “thẩm phán” là một người đàn ông có thu nhập cao, trong khi thực tế 34% thẩm phán tại Mỹ là phụ nữ.

Nguyên tắc đạo đức AI trong ngân hàng cốt lõi rất rõ ràng: “các kết quả do AI tạo ra, nếu được sử dụng để ra quyết định cho khách hàng, cần phải chính xác và không thiên vị” Điều này đòi hỏi các ngân hàng phải triển khai các chiến lược phát hiện và giảm thiểu thiên vị trong suốt vòng đời phát triển AI—từ thu thập dữ liệu, chuẩn bị mô hình đến giám sát liên tục.

Minh bạch: Đồng tiền của niềm tin khách hàng

Khi các chức năng ngân hàng ngày càng được tự động hóa, khách hàng mong muốn hiểu rõ dữ liệu của họ đang được sử dụng như thế nào và cách AI đưa ra các quyết định ảnh hưởng đến tài chính của họ. Deloitte nhấn mạnh rằng “các thuật toán, thuộc tính và mối tương quan” cần “được công khai để kiểm tra” nhằm duy trì lòng tin vốn là nền tảng của mối quan hệ ngân hàng.

Các ngân hàng cần cân bằng giữa sự phức tạp ngày càng tăng của AI và trách nhiệm giải trình trong việc cung cấp các giải thích rõ ràng cho các quyết định do AI đưa ra. Điều này đặc biệt quan trọng trong các tình huống có rủi ro cao như phê duyệt khoản vay, nơi mà những quyết định không rõ ràng có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống tài chính của khách hàng.

Bối cảnh pháp lý về đạo đức AI trong ngân hàng

Sự phát triển của quy định về AI

Các tổ chức tài chính phải đối mặt với một bối cảnh pháp lý ngày càng phức tạp đối với AI trong ngân hàng. Deloitte lưu ý rằng các cơ quan quản lý trên toàn thế giới đang dần hội tụ về các nguyên tắc chung, trong đó Đạo luật AI của Liên minh Châu Âu (EU) là một trong những cách tiếp cận toàn diện nhất. Luật này phân loại “các ứng dụng AI thành ba nhóm rủi ro: rủi ro không thể chấp nhận, rủi ro cao và các ứng dụng khác không có rủi ro cao,” với các yêu cầu tương ứng với mức độ rủi ro.

Xu hướng quy định dựa trên rủi ro báo hiệu rằng các ngân hàng sẽ phải đối mặt với các yêu cầu nghiêm ngặt hơn đối với các ứng dụng AI có rủi ro cao như chấm điểm tín dụng so với các ứng dụng rủi ro thấp hơn như chatbot hỗ trợ khách hàng. Các tổ chức tài chính cần phát triển khả năng đánh giá mức độ rủi ro của các ứng dụng AI của họ và áp dụng các cơ chế quản trị phù hợp.

Việc bảo vệ dữ liệu vẫn là một trụ cột quan trọng trong việc tuân thủ pháp luật đối với AI trong ngân hàng. Báo cáo năm 2025 của EY về khả năng sẵn sàng với AI nhấn mạnh rằng hệ thống AI ngân hàng phải “tuân thủ các quy định tài chính và luật bảo vệ dữ liệu.” Điều này tạo ra một thách thức phức tạp khi các ngân hàng cố gắng tận dụng cả dữ liệu có cấu trúc (như số dư tài khoản, điểm tín dụng) và dữ liệu phi cấu trúc (bao gồm hiệu suất kinh doanh, xu hướng thị trường).

Yêu cầu pháp lý về bảo vệ dữ liệu tạo ra một sự căng thẳng cố hữu với nhu cầu AI được tiếp cận dữ liệu đầy đủ. Các ngân hàng phải phát triển các khung quản trị dữ liệu mạnh mẽ nhằm đảm bảo tuân thủ quy định trong khi vẫn duy trì khả năng sử dụng dữ liệu hiệu quả—một bài toán cân bằng đòi hỏi sự lập kế hoạch và thực hiện cẩn trọng.

Phía trước đạo đức AI trong ngân hàng: Cân bằng giữa đổi mới và trách nhiệm

Các báo cáo ngành năm 2025 cho thấy việc triển khai AI thành công trong ngân hàng đòi hỏi phải giải quyết đồng thời các cân nhắc đạo đức, pháp lý và thực tiễn. Những ngân hàng có cách tiếp cận toàn diện—thiết lập các khung đạo đức chặt chẽ, điều hướng các quy định đang phát triển và vượt qua các thách thức kỹ thuật cũng như tổ chức—sẽ có vị thế tốt nhất để tận dụng tiềm năng của AI trong khi vẫn duy trì niềm tin của khách hàng và tuân thủ quy định.

Những tổ chức thành công nhất sẽ coi các yếu tố đạo đức không phải là rào cản, mà là các nguyên tắc định hướng cần thiết cho việc triển khai bền vững. Bằng cách cân bằng giữa đổi mới và trách nhiệm, các ngân hàng có thể tận dụng AI để nâng cao trải nghiệm khách hàng, cải thiện hiệu quả vận hành và tăng cường quản lý rủi ro—tất cả trong khi thực hiện trách nhiệm xã hội rộng lớn hơn.

Khi chúng ta bước vào năm 2025 và xa hơn nữa, những ngân hàng thành công nhất sẽ là những tổ chức nhận ra rằng đạo đức AI không phải là một thủ tục tuân thủ đơn thuần mà là một yêu cầu chiến lược cốt lõi trong quá trình chuyển đổi số.

Bài viết độc quyền bởi Ông Lê Thanh Hải – Chuyên gia Công nghệ số – Data – AI ngành Tài chính Ngân hàng

Chuyên gia trong lĩnh vực Tài chính Ngân hàng với 15 năm kinh nghiệm, ,o  mối phối hợp của nhiều đối tác lớn như IBM, Oracle, AWS, Microsoft, Fujitsu. Chuyên gia tư vấn về giải pháp Data – AI trong lĩnh vực ngân hàng – tài chính, phát triển các giải pháp nền tảng của ngân hàng tại Nhật Bản và Việt Nam. Ứng dụng xây dựng hệ thống thẻ thanh toán tại ngân hàng SHB