Tài sản số là gì? Các loại và khung pháp lý tài sản số tại Việt Nam
Trong kỷ nguyên công nghệ 4.0, khái niệm tài sản số đã trở thành một phần không thể thiếu của hệ thống tài chính toàn cầu. Việc hiểu rõ bản chất của tài sản số là gì không chỉ là xu hướng mà còn là yêu cầu cấp thiết đối với mọi nhà đầu tư hiện đại. Vậy tài sản số gồm những gì và chúng được định nghĩa ra sao trên thế giới và tại Việt Nam? Bài viết này sẽ cung cấp một cái nhìn tổng quan và chuyên sâu về chủ đề này.
1. Tài sản số là gì?
Tài sản số (Digital Asset), theo cách hiểu đơn giản nhất, là những tài sản tồn tại dưới dạng dữ liệu điện tử, được mã hóa và lưu trữ trên các nền tảng công nghệ. Khác với tài sản truyền thống như vàng, bất động sản hay cổ phiếu giấy, loại tài sản này không có hình thái vật lý cụ thể. Chúng được tạo ra, chuyển nhượng và xác thực hoàn toàn thông qua công nghệ, đặc biệt là công nghệ blockchain
Điểm độc đáo của nó nằm ở khả năng chuyển giao nhanh chóng, minh bạch và bảo mật cao. Một giao dịch Bitcoin từ Việt Nam sang Mỹ có thể hoàn thành trong vài phút với chi phí thấp, trong khi chuyển tiền qua ngân hàng truyền thống có thể mất vài ngày làm việc với phí cao hơn nhiều.
Để trả lời câu hỏi tài sản số gồm những gì, chúng ta có thể liệt kê một số loại phổ biến như:
Tài sản số trong lĩnh vực công nghệ thông tin:
- Dữ liệu: Dữ liệu có thể bao gồm hồ sơ khách hàng, thông tin nghiên cứu, hoặc bất kỳ tập dữ liệu nào có giá trị.
- Phần mềm: Các phần mềm, ứng dụng di động, hoặc mã nguồn cũng được coi là tài sản số.
- Nội dung số: Các nội dung như ebook, video, podcast, âm nhạc, và hình ảnh kỹ thuật số.
Tài sản số trong lĩnh vực tiền điện tử và blockchain:
- Tiền điện tử (Cryptocurrencies): Đây là loại tài sản nổi tiếng nhất, được mã hóa để bảo mật và thường hoạt động trên công nghệ blockchain. Ví dụ điển hình là Bitcoin và Ethereum.
- Mã token (Tokens): Các mã token được phát hành trên một blockchain hiện có và có thể đại diện cho nhiều thứ, từ quyền sở hữu một tài sản vật lý (ví dụ: bất động sản) đến quyền biểu quyết trong một tổ chức phi tập trung (DAO).
- NFT (Non-Fungible Tokens): NFT là một loại mã token độc nhất và không thể thay thế, được sử dụng để đại diện cho quyền sở hữu các vật phẩm số duy nhất, chẳng hạn như tác phẩm nghệ thuật kỹ thuật số, video clip, hoặc các vật phẩm trong trò chơi.
- Stablecoins: Đây là loại tiền điện tử được thiết kế để giữ giá trị ổn định so với một tài sản khác, chẳng hạn như đồng đô la Mỹ hoặc vàng. Ví dụ: USDT, USDC.
Tài sản số khác:
- Tài khoản trực tuyến và tên miền: Tên miền website, tài khoản mạng xã hội có giá trị thương hiệu và tài chính.
- Tài sản ảo trong trò chơi: Các vật phẩm, trang phục, hoặc tiền tệ ảo trong các trò chơi điện tử cũng có thể được mua bán và giao dịch.
Xem thêm: Phân biệt tài sản mã hóa và tài sản số
2. Các định nghĩa tài sản số trên thế giới
Chuẩn mực IFRS và góc nhìn kế toán quốc tế
Theo Chuẩn mực Báo cáo Tài chính Quốc tế (IFRS), tài sản số được tiếp cận như một dạng tài sản vô hình đặc biệt. IFRS định nghĩa: “Tài sản số là tài sản vật lý hoặc phi vật lý được biểu diễn dưới dạng số hóa, lưu trữ trên hệ thống máy tính hoặc mạng internet”. Định nghĩa này mở rộng phạm vi từ tiền mã hóa đến cả quyền sở hữu trí tuệ số hóa và dữ liệu có giá trị kinh tế.
FATF và quan điểm chống rửa tiền toàn cầu
Nhóm Hành động Tài chính Quốc tế (FATF) có cách tiếp cận thực tiễn hơn khi định nghĩa: “Tài sản số là bất kỳ đại diện giá trị số hóa nào có thể được giao dịch, chuyển nhượng hoặc dùng để thanh toán”. FATF đặc biệt nhấn mạnh đến khía cạnh quản lý rủi ro, yêu cầu các quốc gia thành viên xây dựng khung pháp lý chặt chẽ để kiểm soát hoạt động rửa tiền và tài trợ khủng bố thông qua loại tài sản này.
Định nghĩa từ các quốc gia phát triển
Tại Hoa Kỳ, Luật Tài sản Tài chính Số California (California Digital Financial Assets Law) định nghĩa chi tiết các loại tài sản số bao gồm utility token (token tiện ích), asset-backed token (token có tài sản đảm bảo), và digital securities (chứng khoán số). Luật này yêu cầu mọi hoạt động liên quan đến tài sản phải tuân thủ quy trình cấp phép nghiêm ngặt.
Tổ chức Tiêu chuẩn Quốc tế (ISO) cung cấp định nghĩa kỹ thuật: “Tài sản ảo là đại diện kỹ thuật số của giá trị trong không gian mạng, không có dạng vật chất, được sử dụng để thanh toán, đầu tư hoặc chuyển nhượng”. ISO tập trung vào việc xây dựng các tiêu chuẩn kỹ thuật thống nhất cho việc quản lý và giao dịch tài sản số.
3. Định nghĩa tài sản số tại Nghị quyết 05/2025
Bối cảnh ra đời và mục tiêu
Ngày 8 tháng 8 năm 2025, Chính phủ Việt Nam đã ban hành Nghị quyết số 05/2025/NQ-CP về triển khai thí điểm thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam. Đây là bước ngoặt lịch sử trong việc chính thức hóa khung pháp lý cho loại tài sản này tại nước ta.
Mục đích chính của Nghị quyết là tạo hành lang pháp lý rõ ràng, vừa khuyến khích đổi mới sáng tạo, vừa bảo vệ nhà đầu tư và đảm bảo an ninh tài chính quốc gia. Việt Nam đã chọn con đường cân bằng giữa kiểm soát chặt chẽ và tạo điều kiện phát triển cho thị trường mới nổi này.
Định nghĩa chính thức
Theo Điều 3 của Nghị quyết, “Tài sản số là tài sản theo quy định của Bộ luật Dân sự, được thể hiện dưới dạng dữ liệu số, được tạo lập, phát hành, lưu trữ, chuyển giao và xác thực bởi công nghệ số trên môi trường điện tử”.
Nghị quyết cũng định nghĩa riêng về tài sản mã hóa – một nhóm con quan trọng của tài sản số: “Tài sản mã hóa là loại tài sản số sử dụng công nghệ mã hóa hoặc công nghệ số tương tự để xác thực tài sản trong quá trình tạo lập, phát hành, lưu trữ, chuyển giao”. Điều đáng chú ý là định nghĩa này loại trừ chứng khoán, tiền pháp định dạng số và các tài sản tài chính khác đã được quy định bởi luật hiện hành.
Cơ chế quản lý tập trung
Một điểm đặc biệt trong quy định của Việt Nam là yêu cầu mọi giao dịch tài sản số phải thực hiện tập trung qua các tổ chức được Bộ Tài chính cấp phép. Nhà đầu tư bắt buộc phải mở tài khoản và thực hiện giao dịch thông qua hệ thống này, tạo nên một mô hình quản lý tập trung khác biệt so với nhiều quốc gia khác.
4. Case study về tài sản số các nước trên thế giới
Singapore – Trung tâm tài sản số châu Á
Singapore đi đầu trong việc xây dựng khung pháp lý toàn diện cho tài sản số với Đạo luật Dịch vụ Thanh toán (Payment Services Act). Cơ quan Tiền tệ Singapore (MAS) phân loại rõ ràng các loại token và áp dụng quy định phù hợp cho từng loại. Các sàn giao dịch lớn như Binance, Crypto.com đều phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về KYC (Know Your Customer) và AML (Anti-Money Laundering).
Nhật Bản – Tiên phong trong quy định crypto
Sau vụ sụp đổ Mt.Gox năm 2014, Nhật Bản đã xây dựng một trong những khung pháp lý chặt chẽ nhất cho tài sản số. Luật Dịch vụ Thanh toán sửa đổi (Payment Services Act) và Luật Công cụ Tài chính và Sàn giao dịch (Financial Instruments and Exchange Act) tạo nên hệ thống quản lý hai tầng, vừa bảo vệ nhà đầu tư vừa thúc đẩy đổi mới.
Liên minh châu Âu – MiCA Regulation
Quy định Thị trường Tài sản Mã hóa (MiCA) của EU, có hiệu lực từ 2024, là khung pháp lý toàn diện nhất hiện nay. MiCA phân loại chi tiết các loại tài sản số, từ e-money token, asset-referenced token đến utility token, mỗi loại có quy định riêng về phát hành, giao dịch và quản lý.
Hoa Kỳ – Cách tiếp cận đa cơ quan
Mỹ áp dụng cách tiếp cận phức tạp với nhiều cơ quan quản lý khác nhau. SEC quản lý token được xem là chứng khoán, CFTC giám sát hàng hóa số, FinCEN đảm bảo tuân thủ AML, trong khi IRS thu thuế. Sự phức tạp này tạo ra thách thức nhưng cũng cho phép linh hoạt trong đổi mới.
5. So sánh điểm khác biệt giữa định nghĩa tài sản số quốc tế và Việt Nam
Phạm vi và cách tiếp cận
Trong khi các định nghĩa quốc tế thường rộng và linh hoạt, cho phép cả giao dịch tập trung lẫn phi tập trung, Việt Nam chọn cách tiếp cận thận trọng hơn. Nghị quyết 05/2025 giới hạn giao dịch chỉ qua các tổ chức được cấp phép, khác biệt rõ rệt với mô hình mở của nhiều quốc gia phát triển.
Phân loại tài sản
Việt Nam loại trừ rõ ràng chứng khoán và tiền pháp định số khỏi định nghĩa tài sản mã hóa, trong khi nhiều quốc gia khác có cách phân loại linh hoạt hơn. Ví dụ, tại Mỹ, một token có thể được xem là chứng khoán tùy thuộc vào đặc tính và cách thức phát hành (Howey Test).
Cơ chế bảo vệ nhà đầu tư
Việt Nam nhấn mạnh bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư thông qua quản lý tập trung và xử phạt nghiêm khắc vi phạm. Các quốc gia phát triển thường dựa vào cơ chế thị trường và tự điều chỉnh nhiều hơn, với vai trò giám sát của cơ quan quản lý.
Thuế và nghĩa vụ tài chính
Trong khi nhiều quốc gia đã có quy định thuế chi tiết cho tài sản số (thuế thu nhập, thuế lãi vốn), Việt Nam hiện áp dụng quy định thuế tương tự chứng khoán và đang chờ xây dựng chính sách thuế riêng. Điều này tạo ra sự chắc chắn ngắn hạn nhưng cần điều chỉnh trong tương lai.
Việc Việt Nam chính thức công nhận tài sản số thông qua Nghị quyết 05/2025 đánh dấu bước tiến quan trọng trong hành trình hội nhập tài chính số toàn cầu. Định nghĩa rõ ràng về tài sản số là gì không chỉ tạo cơ sở pháp lý vững chắc mà còn mở ra cơ hội phát triển kinh tế số bền vững.
Từ góc nhìn chuyên gia, các phân tích đánh giá cao cách tiếp cận cân bằng của Việt Nam – vừa tạo điều kiện cho đổi mới, vừa đảm bảo an toàn hệ thống. Mô hình quản lý tập trung tuy có thể hạn chế một số tính năng của công nghệ blockchain, nhưng phù hợp với giai đoạn phát triển hiện tại của thị trường Việt Nam.
Nhà đầu tư cần nắm vững khung pháp lý mới này để tận dụng cơ hội và quản lý rủi ro hiệu quả. Tài sản số không còn là “vùng xám” mà đã trở thành một phần chính thức của hệ thống tài chính. Điều quan trọng là tiếp cận có kiến thức, tuân thủ quy định và luôn cập nhật những thay đổi trong tương lai.
Thị trường tài sản số Việt Nam đang ở giai đoạn khởi đầu đầy hứa hẹn. Với khung pháp lý rõ ràng và sự quan tâm ngày càng tăng từ cộng đồng đầu tư, tài sản số sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc định hình tương lai tài chính của đất nước.
Nguồn tham khảo
Pháp luật về tài sản số ở một số nước trên thế giới và hàm ý chính sách cho Việt Nam:
Khung pháp lý về tài sản số, tiền số, tiền mã hóa:
NGHỊ QUYẾT 05/2025/NQ-CP: “TIỀN SỐ”, “TIỀN ẢO”…:
Nhà đầu tư tiền số cần làm gì sau Nghị quyết 05 có hiệu lực?:
Nghị quyết 05/2025/NQ-CP: Bước ngoặt quản lý và minh bạch hóa dòng vốn số:
TOÀN VĂN: Nghị quyết số 05/2025/NQ-CP về triển khai thí điểm thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam:
Một số điểm mới trong quản lý tài sản số của Nga và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam:
Digital Assets Regulation: Insights from Jurisdictional…:
What Is the Digital Financial Assets Law (DFAL)?:
Key considerations when dealing with digital assets:
Tài sản ảo: Nhìn từ góc độ pháp lý tại các quốc gia trên thế giới:
Hoàn thiện hành lang pháp lý, đưa tài sản số làm tài sản bảo đảm:
Các bài viết liên quan:
Blockchain minh bạch hóa tài chính tại Việt Nam như thế nào?
Kinh nghiệm triển khai sàn giao dịch tài sản số trên thế giới
Hành trình hình thành sàn giao dịch tài sản số đầu tiên tại Việt Nam
Bài viết độc quyền bởi Ông Lương Ngọc Bình – Chuyên gia Công nghệ số – Data – AI ngành Tài chính Ngân hàng
Chuyên gia trong lĩnh vực Tài chính Ngân hàng với 16 năm kinh nghiệm, trong đó có 10 năm kinh nghiệm ngành Ngân hàng số. Chuyên gia tư vấn về giải pháp Data – AI trong lĩnh vực ngân hàng – tài chính, phát triển các giải pháp nền tảng của ngân hàng như BIDV, Agribank, PVCombank…
