Blockchain Minh Bạch Hóa Tài Chính Tại Việt Nam như thế nào?
Công nghệ blockchain đang nổi lên như một giải pháp đột phá cho việc minh bạch hóa thị trường tài chính Việt Nam. Với những đặc tính vượt trội về tính bất biến, phân tán và minh bạch, blockchain không chỉ hứa hẹn thay đổi cách thức vận hành của hệ thống tài chính mà còn mở ra những cơ hội to lớn để xây dựng một môi trường giao dịch đáng tin cậy và hiệu quả hơn.
1. Những Đặc Tính Nổi Bật Của Blockchain Trong Minh Bạch Hóa Tài Chính
1.1 Tính Bất Biến và Truy Xuất Nguồn Gốc
Blockchain hoạt động như một “sổ cái số” không thể thay đổi, trong đó mỗi giao dịch được ghi nhận vĩnh viễn và có thể truy xuất được hoàn toàn. Điều này tạo ra một hệ thống minh bạch tuyệt đối, nơi mọi bên liên quan đều có thể xác minh tính xác thực của các giao dịch mà không cần phụ thuộc vào bên thứ ba.
Trong lĩnh vực tài chính, tính bất biến này đặc biệt quan trọng vì nó loại bỏ khả năng thao túng dữ liệu, gian lận kế toán hay che giấu các giao dịch bất hợp pháp. Mọi thay đổi đều được ghi nhận với dấu thời gian chính xác và có thể được kiểm tra bởi tất cả các bên tham gia mạng lưới.
1.2 Hệ Thống Phân Tán và Đồng Thuận
Khác với các hệ thống tài chính truyền thống tập trung vào một điểm duy nhất, blockchain vận hành trên nguyên tắc phân tán. Thông tin được lưu trữ đồng thời trên nhiều nút mạng khác nhau, và mọi giao dịch đều phải được xác nhận bởi phần lớn các nút này thông qua cơ chế đồng thuận.
Điều này không chỉ tăng cường bảo mật mà còn đảm bảo tính minh bạch cao nhất. Không có cá nhân hay tổ chức nào có thể kiểm soát hoàn toàn hệ thống, từ đó loại bỏ rủi ro về lạm dụng quyền lực và tạo ra một môi trường công bằng cho tất cả các bên tham gia.
2. Ứng Dụng Blockchain Trong Hệ Thống Tài Chính Việt Nam
2.1 Hợp Đồng Thông Minh – Tự Động Hóa Minh Bạch
Hợp đồng thông minh (Smart Contracts) là một trong những ứng dụng quan trọng nhất của blockchain trong lĩnh vực tài chính. Đây là các chương trình máy tính tự động thực thi các điều khoản đã được thỏa thuận trước mà không cần sự can thiệp của bên thứ ba.
Trong bối cảnh Việt Nam, hợp đồng thông minh có thể cách mạng hóa nhiều hoạt động tài chính như cho vay, bảo hiểm, và thanh toán. Ví dụ, một khoản vay có thể được tự động giải ngân khi người vay đáp ứng đầy đủ các điều kiện đã được lập trình sẵn, và việc trả nợ cũng có thể được thực hiện tự động theo lịch trình đã định.
2.2 Chính Thức Hóa Nền Kinh Tế Phi Chính Thức
Việt Nam có một tỷ lệ đáng kể các hoạt động kinh tế diễn ra trong khu vực phi chính thức, thường không có hóa đơn chứng từ đầy đủ. Blockchain có thể đóng vai trò quan trọng trong việc ghi nhận và minh bạch hóa các giao dịchnày.
Thông qua việc số hóa các giao dịch trên nền tảng blockchain, chính phủ có thể có cái nhìn toàn diện hơn về nền kinh tế, từ đó đưa ra các chính sách thuế và quản lý phù hợp. Điều này không chỉ tăng nguồn thu ngân sách mà còn tạo ra một môi trường kinh doanh công bằng hơn cho tất cả các doanh nghiệp.
2.3 Xây Dựng Hạ Tầng Tài Sản Số
Việt Nam đang có chiến lược tham vọng trở thành trung tâm tài sản số khu vực. Blockchain đóng vai trò nền tảng công nghệ cốt lõi trong việc phát hành, giao dịch và quản lý các tài sản số một cách an toàn và minh bạch.
Với blockchain, các tài sản truyền thống như bất động sản, cổ phiếu, hay trái phiếu có thể được token hóa, giúp tăng tính thanh khoản và mở rộng khả năng tiếp cận của các nhà đầu tư. Đồng thời, tất cả các giao dịch đều được ghi nhận minh bạch, giúp giảm thiểu rủi ro và tăng cường niềm tin của thị trường.
Case Study 1: Ứng Dụng Blockchain Trong Cho Vay Ngang Hàng (P2P Lending)
Bối Cảnh và Thách Thức
Thị trường cho vay ngang hàng tại Việt Nam đã trải qua nhiều biến động, với không ít platform gặp khó khăn do thiếu minh bạch và quản lý rủi ro kém. Các vấn đề chính bao gồm:
- Thiếu minh bạch trong việc sử dụng vốn của nhà đầu tư
- Khó khăn trong việc xác minh thông tin người vay
- Rủi ro tập trung và thiếu phân tán rủi ro
- Chi phí vận hành cao do cần nhiều bộ phận trung gian
Giải Pháp Blockchain
Một nền tảng P2P lending sử dụng blockchain có thể giải quyết những vấn đề này một cách hiệu quả:
Minh Bạch Hoàn Toàn: Mọi khoản vay, lãi suất, và việc sử dụng vốn đều được ghi nhận trên blockchain. Các nhà đầu tư có thể theo dõi real-time tiến trình sử dụng vốn của họ.
Hợp Đồng Thông Minh: Việc giải ngân và thu hồi nợ được tự động hóa thông qua smart contracts. Khi người vay đáp ứng đủ điều kiện (được xác minh qua các nguồn dữ liệu đáng tin cậy), khoản vay sẽ được tự động giải ngân. Tương tự, việc trả nợ cũng được thực hiện tự động.
Xác Minh Danh Tính: Thông tin của người vay được lưu trữ dưới dạng hash trên blockchain, đảm bảo tính riêng tư nhưng vẫn có thể xác minh tính xác thực.
Kết Quả Mong Đợi
- Giảm 60-70% chi phí vận hành so với mô hình truyền thống
- Tăng 40% tính minh bạch trong các giao dịch
- Giảm 50% thời gian xử lý hồ sơ vay
- Tăng cường niềm tin của nhà đầu tư thông qua việc có thể kiểm tra mọi giao dịch
Case Study 2: Blockchain Trong Thanh Toán Thương Mại Quốc Tế
Bối Cảnh và Thách Thức
Thanh toán thương mại quốc tế của các doanh nghiệp Việt Nam thường gặp phải những khó khăn như:
- Thời gian thanh toán kéo dài (3-7 ngày làm việc)
- Chi phí phí giao dịch cao (2-5% giá trị giao dịch)
- Thiếu minh bạch trong quá trình xử lý
- Rủi ro tỷ giá và thanh khoản
- Phụ thuộc nhiều vào các ngân hàng trung gian
Giải Pháp Blockchain
Một hệ thống thanh toán thương mại quốc tế sử dụng blockchain và stablecoin có thể mang lại những cải thiện đáng kể:
Thanh Toán Gần Như Tức Thì: Sử dụng blockchain có thể giảm thời gian thanh toán từ 3-7 ngày xuống còn vài phút hoặc vài giờ.
Giảm Chi Phí: Loại bỏ nhiều bên trung gian giúp giảm phí giao dịch từ 2-5% xuống còn 0.1-0.5%.
Minh Bạch Hoàn Toàn: Cả hai bên đều có thể theo dõi real-time trạng thái giao dịch, từ lúc khởi tạo đến khi hoàn tất.
Hợp Đồng Thông Minh cho Trade Finance: Tự động hóa việc thanh toán khi các điều kiện giao hàng được đáp ứng (thông qua IoT sensors và tích hợp với hệ thống logistics).
Kịch Bản Thực Tế
Một công ty xuất khẩu Việt Nam bán hàng cho đối tác tại Singapore:
- Tạo Hợp Đồng Thông Minh: Hai bên thỏa thuận các điều khoản và tạo smart contract trên blockchain
- Escrow Tự Động: Tiền thanh toán được khóa trong smart contract
- Theo Dõi Logistics: Hệ thống IoT theo dõi hàng hóa và cập nhật tự động lên blockchain
- Xác Nhận Giao Hàng: Khi hàng đến nơi và được xác nhận, smart contract tự động giải ngân
- Giải Quyết Tranh Chấp: Nếu có vấn đề, oracle và arbitration system sẽ can thiệp
Kết Quả Mong Đợi
- Giảm 80% thời gian thanh toán
- Tiết kiệm 60-70% chi phí giao dịch
- Tăng 90% tính minh bạch
- Giảm 50% rủi ro thanh toán
- Cải thiện cash flow cho các doanh nghiệp SME
3. Khung Pháp Lý và Hỗ Trợ Từ Chính Phủ
Chính phủ Việt Nam đã thể hiện sự ủng hộ mạnh mẽ đối với việc phát triển blockchain thông qua nhiều chính sách và nghị quyết quan trọng. Việc xây dựng khung pháp lý rõ ràng và tạo sandbox để thí điểm các ứng dụng blockchain trong tài chính đang được đẩy mạnh.
3.1 Chiến Lược Blockchain Quốc Gia – Quyết Định 1236/QĐ-TTg
Ngày 22/10/2024, Thủ tướng Chính phủ đã chính thức ban hành Quyết định 1236/QĐ-TTg về Chiến lược quốc gia về ứng dụng và phát triển công nghệ chuỗi khối (blockchain) đến năm 2025, định hướng đến năm 2030. Đây là văn bản pháp lý quan trọng nhất, thể hiện cam kết mạnh mẽ của Nhà nước trong việc đưa blockchain trở thành công nghệ nền tảng cho chuyển đổi số.
Chiến lược này đặt ra các mục tiêu cụ thể:
Đến năm 2025:
- Xây dựng hệ sinh thái blockchain cơ bản với ít nhất 20 ứng dụng blockchain đi vào hoạt động
- Đào tạo ít nhất 500 chuyên gia blockchain chất lượng cao
- Có ít nhất 3 nền tảng blockchain “Make in Vietnam”
- Triển khai thí điểm blockchain trong ít nhất 10 lĩnh vực khác nhau
Định hướng đến năm 2030, Việt Nam trở thành trung tâm phát triển và ứng dụng blockchain hàng đầu khu vực, có ít nhất 50 ứng dụng blockchain quy mô lớn và Blockchain đóng góp ít nhất 2% GDP quốc gia
3.2 Tài Sản Số Được Công Nhận Là Công Nghệ Chiến Lược – Quyết Định 1131/QĐ-TTg
Lần đầu tiên các loại tài sản số, tiền số, tiền mã hóa được đưa vào danh mục công nghệ chiến lược quốc gia cùng với nhóm công nghệ điện toán đám mây, trí tuệ nhân tạo theo Quyết định số 1131/QĐ-TTg do Thủ tướng Chính phủ ban hành.
Quyết định 1131/QĐ-TTg được ban hành vào ngày 12/06/2025, xác định 11 nhóm công nghệ chiến lược với 32 nhóm sản phẩm công nghệ chiến lược quan trọng cho sự phát triển kinh tế và xã hội. Việc tài sản số được đưa vào danh mục này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng:
- Ưu tiên ngân sách: Các dự án liên quan đến tài sản số sẽ được ưu tiên phân bổ ngân sách từ các chương trình khoa học công nghệ quốc gia
- Ưu đãi thuế: Doanh nghiệp nghiên cứu, phát triển công nghệ tài sản số được hưởng các ưu đãi thuế theo quy định
- Hỗ trợ nhân lực: Chính sách đào tạo và thu hút nhân tài trong lĩnh vực tài sản số được đẩy mạnh
- Tạo thuận lợi pháp lý: Các rào cản pháp lý được dần gỡ bỏ để tạo môi trường thuận lợi cho phát triển
3.3 Thí Điểm Thị Trường Tài Sản Mã Hóa
Quốc hội đã yêu cầu có khung pháp lý để thí điểm thị trường tài sản mã hóa, thể hiện sự đồng thuận cao từ cơ quan lập pháp cao nhất. Theo Thứ trưởng Bộ Tài chính, sẽ có “nhiều hơn một” sàn giao dịch tiền mã hóa được thí điểm để tạo cạnh tranh, nhưng đây là lĩnh vực mới nên số lượng sàn sẽ không nhiều.
Dự thảo nghị quyết thí điểm đang được hoàn thiện với những điểm nổi bật:
Quyền tự chủ cao cho sàn giao dịch: Dự thảo nghị quyết thí điểm sẽ trao quyền lớn cho các tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản mã hóa tự lựa chọn tài sản mã hóa để niêm yết và giao dịch.
Địa điểm thí điểm: Việt Nam sẽ thí điểm sàn giao dịch tài sản mã hóa tại trung tâm tài chính quốc tế, tạo môi trường kiểm soát và thuận lợi cho việc triển khai.
Phương pháp tiếp cận thận trọng: Thí điểm được thực hiện theo nguyên tắc “sandbox” – môi trường có kiểm soát, cho phép thử nghiệm các mô hình kinh doanh mới trong khuôn khổ pháp lý linh hoạt.
3.4 Ý Nghĩa Chiến Lược Của Khung Pháp Lý
Tạo Niềm Tin Cho Thị Trường: Việc có khung pháp lý rõ ràng giúp các doanh nghiệp, nhà đầu tư yên tâm đầu tư và phát triển các sản phẩm, dịch vụ blockchain.
Bảo Vệ Người Tiêu Dùng: Các quy định chi tiết về vận hành, quản lý rủi ro giúp bảo vệ quyền lợi của người dùng cuối.
Tăng Cường Giám Sát: Hệ thống giám sát chặt chẽ giúp phát hiện và xử lý kịp thời các rủi ro, gian lận.
Thu Hút Đầu Tư Quốc Tế: Khung pháp lý minh bạch và hiện đại giúp thu hút các nhà đầu tư, công ty công nghệ quốc tế.
Tiến trình Triển Khai Cụ Thể
Giai đoạn 1 (2024-2025): Hoàn thiện khung pháp lý cơ bản, triển khai các dự án thí điểm Giai đoạn 2 (2025-2027): Mở rộng quy mô thí điểm, đánh giá hiệu quả và điều chỉnh Giai đoạn 3 (2027-2030): Chính thức hóa và mở rộng toàn diện ra toàn quốc
Với sự quan tâm và hỗ trợ mạnh mẽ từ các cấp chính quyền, từ Quốc hội, Chính phủ đến các Bộ, ngành, Việt Nam đang tạo dựng một môi trường pháp lý thuận lợi và tiên tiến cho việc phát triển blockchain và tài sản số, đặt nền tảng vững chắc cho việc trở thành trung tâm tài chính số hàng đầu khu vực.
4. Thách Thức và Hướng Phát Triển
Mặc dù tiềm năng to lớn, việc ứng dụng blockchain trong tài chính tại Việt Nam vẫn còn một số thách thức cần giải quyết:
Nhận Thức và Giáo Dục: Cần nâng cao hiểu biết của người dân và doanh nghiệp về blockchain và lợi ích của nó.
Hạ Tầng Công Nghệ: Đầu tư vào hạ tầng mạng và công nghệ để hỗ trợ việc triển khai blockchain quy mô lớn.
Nhân Lực: Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chuyên nghiệp trong lĩnh vực blockchain và fintech.
Tích Hợp Hệ Thống: Kết nối blockchain với các hệ thống tài chính hiện tại một cách seamless và an toàn.
5. Kết Luận
Blockchain đang đóng vai trò then chốt trong việc minh bạch hóa hệ thống tài chính Việt Nam, mang lại những lợi ích vượt trội về tính minh bạch, bảo mật và hiệu quả. Thông qua các ứng dụng cụ thể như P2P lending và thanh toán thương mại quốc tế, chúng ta có thể thấy rõ tiềm năng to lớn của công nghệ này.
Với sự ủng hộ mạnh mẽ từ chính phủ và sự phát triển không ngừng của hệ sinh thái blockchain, Việt Nam đang trên đường trở thành một trong những quốc gia dẫn đầu khu vực về ứng dụng blockchain trong tài chính. Điều này không chỉ giúp nâng cao chất lượng dịch vụ tài chính mà còn góp phần xây dựng một nền kinh tế số minh bạch, hiệu quả và bền vững.
Tương lai của hệ thống tài chính Việt Nam sẽ là sự kết hợp hài hòa giữa công nghệ blockchain tiên tiến và những giá trị truyền thống về đạo đức kinh doanh, tạo nên một môi trường tài chính đáng tin cậy và thịnh vượng cho tất cả mọi người.
Nguồn tham khảo:
1. https://nhandan.vn/cong-nghe-chien-luoc-trong-ky-nguyen-so-post868729.html
2. https://www.sbv.gov.vn/vi/web/sbv_portal/w/sbv624623
3. https://trading.vietcap.com.vn/ai-news/post-detail/blockchain-nen-tang-cong-nghe-chien-luoc
5. https://www.sbv.gov.vn/webcenter/portal/vi/links/cm255?dDocName=SBV615449
Bài viết độc quyền bởi Ông Lương Ngọc Bình – Chuyên gia Công nghệ số – Data – AI ngành Tài chính Ngân hàng
Chuyên gia trong lĩnh vực Tài chính Ngân hàng với 16 năm kinh nghiệm, trong đó có 10 năm kinh nghiệm ngành Ngân hàng số. Chuyên gia tư vấn về giải pháp Data – AI trong lĩnh vực ngân hàng – tài chính, phát triển các giải pháp nền tảng của ngân hàng như BIDV, Agribank, PVCombank…
