Giải pháp thay thế lúa nước: Giảm phát thải mê-tan từ những cánh đồng Việt Nam

Lúa gạo không chỉ là lương thực chính mà còn là linh hồn của văn hóa và sinh kế Việt Nam. Tuy nhiên, ẩn dưới những cánh đồng lúa xanh mướt ấy là một thách thức môi trường ít được nhắc đến: phát thải khí mê-tan (CH₄) – một loại khí có khả năng giữ nhiệt gấp hơn 25 lần so với CO₂. 

Với vai trò là một trong những quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới, phát thải mê-tan từ ruộng lúa chiếm gần một nửa lượng phát thải của toàn ngành nông nghiệp Việt Nam. Điều này không chỉ tạo áp lực lên cam kết Net Zero quốc gia mà còn đặt ra yêu cầu cấp thiết cho việc chuyển đổi mô hình canh tác sang hướng thông minh và bền vững hơn. 

Tại VertZero, chúng tôi hỗ trợ các doanh nghiệp nông nghiệp, hợp tác xã và cơ quan quản lý đo lường, giám sát và giảm phát thải khí nhà kính một cách khoa học và minh bạch. Thông qua bộ công cụ tính toán phát thải và phân tích dữ liệu chuyên biệt, VertZero giúp xác định các nguồn phát thải chính trong quy trình canh tác lúa, mô phỏng các kịch bản giảm phát thải dựa trên phương pháp quản lý nước, phân bón và rơm rạ, đồng thời cung cấp bảng điều khiển trực quan để theo dõi kết quả giảm phát thải, phục vụ cho báo cáo ESG và chương trình tín chỉ carbon. 

Vì sao ruộng lúa ngập nước phát thải mê-tan 

Các cánh đồng lúa truyền thống thường xuyên bị ngập nước, và trong điều kiện thiếu oxy này, các vi sinh vật trong đất phân hủy chất hữu cơ và tạo ra khí mê-tan. Thời gian ngập nước càng dài, lượng khí thải càng lớn. Việc thay đổi phương pháp quản lý nước để đất khô dần theo thời gian có thể giảm đáng kể lượng khí thải mà vẫn duy trì năng suất. 

Cánh đồng lúa ở Đồng bằng sông Cửu Long được VertZéro hỗ trợ triển khai kỹ thuật AWD. (Nguồn: VnExpress) 

Trên khắp Việt Nam, nhiều nông dân và hợp tác xã đang chủ động thử nghiệm các giải pháp thực tế, chi phí thấp nhằm giảm phát thải mê-tan mà không ảnh hưởng đến năng suất. Trong đó, bốn phương pháp nổi bật nhờ tính khả thi cao, dễ áp dụng và mang lại hiệu quả rõ rệt. 

Tưới khô xen kẽ (AWD) là giải pháp được đánh giá cao nhất. Thay vì duy trì ruộng luôn ngập nước, nông dân để mực nước hạ xuống dưới mặt đất trong vài ngày trước khi bơm nước trở lại. Sự thay đổi đơn giản này giúp giảm tới 50% phát thải mê-tan, tiết kiệm 15–30% lượng nước tưới, đồng thời giảm chi phí năng lượng cho bơm nước. Chỉ với một ống đo mực nước đơn giản, nông dân có thể dễ dàng theo dõi và điều chỉnh lịch tưới, đảm bảo năng suất ổn định. 

Thoát nước giữa vụ là một phiên bản linh hoạt hơn của AWD, trong đó ruộng được rút nước một hoặc hai lần trong mùa vụ. Việc thoát nước tạm thời này làm gián đoạn quá trình sinh mê-tan và cải thiện sức khỏe rễ lúa, mà không cần đầu tư thêm cơ sở hạ tầng thủy lợi. Khi được thực hiện đồng bộ trong cùng khu vực, hiệu quả giảm phát thải sẽ nhanh chóng và dễ đo lường. 

Quản lý rơm rạ và phụ phẩm cũng góp phần quan trọng trong việc giảm phát thải. Thay vì cày vùi rơm tươi vào ruộng ngập nước – nguyên nhân trực tiếp tạo ra khí mê-tan – nông dân có thể ủ phân compost, thu gom hoặc tái sử dụng rơm rạ làm thức ăn chăn nuôi hoặc nhiên liệu sinh khối. Những cách làm này có thể giảm đến 20% phát thải mê-tan, đồng thời chuyển phụ phẩm thành giá trị kinh tế. 

Luân canh và đa dạng hóa cây trồng là hướng đi dài hạn giúp cắt đứt chu kỳ phát sinh mê-tan, đồng thời đa dạng hóa nguồn thu và cải thiện độ phì nhiêu của đất. Việc luân phiên trồng lúa với các loại cây trồng mùa khô như ngô, họ đậu hoặc rau màu giúp hệ thống canh tác ít phụ thuộc vào nước hơn, nâng cao khả năng chống chịu khí hậu và mang lại sinh kế bền vững cho người nông dân. 

Lợi ích: Khí hậu, Chi phí và Năng lực Cạnh Tranh 

Bốn giải pháp giảm phát thải mê-tan không chỉ mang lại lợi ích về môi trường, mà còn mở ra nhiều giá trị kinh tế và xã hội cho người nông dân và doanh nghiệp. Nông dân có thể nâng cao hiệu quả sử dụng nước và phân bón, giảm chi phí năng lượng, và cải thiện độ màu mỡ của đất – những yếu tố then chốt giúp duy trì năng suất lâu dài. Việc tái sử dụng phụ phẩm và đa dạng hóa cây trồng cũng tạo ra nguồn thu nhập mới, góp phần thúc đẩy kinh tế nông thôn tuần hoàn. 

Đối với các doanh nghiệp nông nghiệp và xuất khẩu, việc giảm cường độ phát thải mê-tan giúp tuân thủ các tiêu chuẩn bền vững quốc tế, bao gồm Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon của EU (CBAM), đồng thời gia tăng lợi thế cạnh tranh trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Khi kết hợp với kế toán carbon đáng tin cậy, các giải pháp này còn mở ra cơ hội tham gia thị trường tín chỉ carbon và tiếp cận nguồn tài chính xanh, biến nỗ lực khí hậu thành giá trị kinh doanh có thể đo lường được. 

Rào cản và Chính sách: Khác biệt nhưng Gắn Kết 

Hành trình chuyển đổi sang mô hình lúa phát thải thấp không tránh khỏi những thách thức. Phân mảnh đất đai, hạ tầng thủy lợi hạn chế và thiếu kiến thức kỹ thuật vẫn là những rào cản lớn. Nhiều nông dân chưa được tiếp cận chương trình đào tạo, công cụ giám sát, hay thị trường ổn định cho các sản phẩm phụ thay thế. Việc huy động vốn cho chuyển đổi nông nghiệp cũng gặp khó nếu thiếu cơ chế khuyến khích và hỗ trợ phù hợp. 

Ở cấp chính sách, Chính phủ Việt Nam đã thể hiện cam kết mạnh mẽ thông qua Đóng góp quốc gia tự quyết (NDC) và Cam kết giảm phát thải mê-tan toàn cầu (Global Methane Pledge). Tuy nhiên, để biến cam kết thành hành động cụ thể, cần có sự phối hợp liên ngành và hỗ trợ thực thi mạnh mẽ. Những ưu tiên chính bao gồm: mở rộng đào tạo cho nông dân, nâng cấp hệ thống tưới tiêu – thoát nước, thiết lập cơ chế tài chính carbon, và chuẩn hóa dữ liệu giám sát phát thải nông nghiệp. 

Rào cản thực tiễn và thách thức thể chế tuy khác biệt, nhưng chỉ khi được giải quyết song hành, Việt Nam mới có thể mở khóa tiềm năng của nông nghiệp thông minh thích ứng với khí hậu. 

Vai trò của VertZero trong Thúc đẩy Chuyển Đổi 

VertZero hoạt động tại giao điểm giữa dữ liệu, chính sách và thực tiễn, giúp thúc đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang nông nghiệp phát thải thấp. Chúng tôi hợp tác chặt chẽ với hợp tác xã, doanh nghiệp nông nghiệp và cơ quan quản lý địa phương để: 

• Đo lường và xác minh mức giảm phát thải mê-tan từ các mô hình canh tác cải tiến. 

• Thiết kế và triển khai các dự án thí điểm, từ cấp ruộng đồng đến quy mô vùng. 

• Mở rộng khả năng tiếp cận thị trường carbon và hỗ trợ báo cáo ESG cho doanh nghiệp. 

Bằng cách biến dữ liệu phát thải thành hành động thực tiễn, VertZero giúp các sáng kiến phát triển bền vững trở nên minh bạch, có thể đo lường và mang lại giá trị thực cho nông dân, nhà hoạch định chính sách và doanh nghiệp. 

Con Đường Hiện Đại Cho Cây Lúa Truyền Thống 

Giảm phát thải mê-tan từ ruộng lúa không có nghĩa là từ bỏ truyền thống, mà là hiện đại hóa di sản nông nghiệp Việt Nam bằng khoa học và công nghệ. Những biện pháp như tưới khô xen kẽ (AWD), thoát nước giữa mùa, tái sử dụng phụ phẩm và đa dạng hóa cây trồng cho thấy cách mà chuyển đổi nhỏ trong canh tác có thể tạo nên tác động lớn đối với khí hậu. 

Thông qua sự hợp tác giữa nông dân, doanh nghiệp và chính quyền, Việt Nam có thể duy trì vị thế quốc gia xuất khẩu gạo hàng đầu, đồng thời tiến gần hơn tới mục tiêu phát thải ròng bằng không (Net Zero). 

Tại VertZero, chúng tôi tin rằng phát triển bền vững bắt đầu từ nơi dữ liệu gặp thực tiễn.
Nếu tổ chức của bạn sẵn sàng khám phá mô hình canh tác lúa phát thải thấp, triển khai dự án thí điểm hoặc hợp tác về kế toán carbon, hãy liên hệ với VertZero ngay hôm nay – cùng nhau kiến tạo nền nông nghiệp xanh, minh bạch và phát thải thấp cho Việt Nam.