Trợ lý AI tra cứu luật: Lợi ích, rủi ro và các giải pháp tại Việt Nam

Trợ lý AI pháp luật đang trở thành công cụ hỗ trợ đắc lực cho giới luật sư, doanh nghiệp và cơ quan quản lý. Công nghệ này giúp tăng tốc tra cứu, phân tích và cập nhật văn bản pháp luật, nâng cao hiệu quả làm việc và ra quyết định. Tuy nhiên, bên cạnh lợi ích là những rủi ro về độ chính xác và bảo mật dữ liệu. Bài viết sẽ cùng nhìn nhận lợi ích, thách thức và các giải pháp tại Việt Nam để ứng dụng trợ lý tra cứu luật một cách an toàn và hiệu quả.

1. Trợ lý AI tra cứu luật là gì?

Trợ lý AI tra cứu luật, hay chatbot AI tra cứu luật là công nghệ sử dụng trí tuệ nhân tạo để trò chuyện với người dùng qua văn bản, cung cấp thông tin và hỗ trợ pháp lý nhanh chóng.

Nhờ được cung cấp cơ sở dữ liệu pháp luật phong phú, chatbot có thể trả lời nhiều loại câu hỏi, từ những thắc mắc đơn giản về định nghĩa pháp lý cho đến các vấn đề phức tạp như xem xét hợp đồng và đảm bảo tuân thủ quy định.

2. Lợi ích của trợ lý AI tra cứu luật

Việc ứng dụng trợ lý AI trong ngành luật mang đến nhiều lợi ích thiết thực, giúp tối ưu thời gian, nâng cao độ chính xác và hỗ trợ ra quyết định pháp lý nhanh chóng hơn.

• Tiếp cận dễ dàng và tiết kiệm chi phí: Chatbot cung cấp một giải pháp thay thế miễn phí hoặc chi phí thấp so với dịch vụ pháp lý truyền thống. Đối với những cá nhân không đủ khả năng thuê luật sư, công cụ này giúp họ dễ dàng tiếp cận và hiểu các vấn đề pháp lý cơ bản, giảm nhu cầu tham vấn ban đầu và mở rộng quyền lợi cho các nhóm người chưa được phục vụ đầy đủ.
• Hoạt động 24/7: Không giống luật sư, chatbot luôn sẵn sàng hoạt động quanh đồng hồ. Điều này đặc biệt hữu ích trong các tình huống khẩn cấp hoặc khi người dùng cần thông tin ngay ngoài giờ làm việc. Khả năng truy cập liên tục tăng tính tiện lợi và hiệu quả trong việc nhận tư vấn pháp lý.
• Khả năng phục vụ số lượng lớn người dùng: Chatbot có thể phục vụ hàng nghìn người dùng cùng lúc, khắc phục giới hạn về nhân lực trong môi trường pháp lý truyền thống. Điều này rất có lợi cho các tổ chức pháp lý công cộng hoặc các sáng kiến hỗ trợ cộng đồng muốn tiếp cận đối tượng rộng.
• Hiệu quả trong xử lý các công việc lặp đi lặp lại: Chatbot pháp lý xử lý tốt các nhiệm vụ đơn giản và lặp lại như soạn thư, tạo biểu mẫu, cung cấp định nghĩa pháp lý cơ bản. Tự động hóa những công việc này giúp luật sư tập trung vào các vụ việc phức tạp, đòi hỏi chuyên môn sâu.
• Trải nghiệm cá nhân hóa cho người dùng: Nhờ AI và NLP, chatbot có thể tùy chỉnh câu trả lời theo nhu cầu từng người dùng. Bằng cách phân tích dữ liệu đầu vào, hệ thống cung cấp tư vấn phù hợp với bối cảnh và hướng dẫn người dùng từng bước trong quy trình pháp lý.
• Cơ hội giáo dục pháp lý: Chatbot giúp đơn giản hóa các khái niệm và quy trình pháp lý phức tạp cho công chúng. Việc này giúp người dùng hiểu rõ hơn về pháp luật và tự tin đưa ra các quyết định sáng suốt hơn.

3. Hạn chế khi ứng dụng trợ lý AI tra cứu luật pháp

1) Độ chính xác và độ tin cậy còn hạn chế

Mặc dù chatbot có thể cung cấp thông tin pháp lý cơ bản, nhưng chúng chưa đủ khả năng xử lý các tình huống phức tạp, đòi hỏi sự phân tích tinh tế như con người. Việc hiểu sai ý người dùng hoặc đưa ra lời khuyên không chính xác có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng, đặc biệt trong các vụ án hình sự hay tranh chấp hôn nhân – gia đình.

2) Thiếu khả năng hiểu ngữ cảnh và cảm xúc

Chatbot hoạt động dựa trên thuật toán được lập trình sẵn, nên khó nắm bắt được bối cảnh, tâm lý hoặc các yếu tố cảm xúc trong từng trường hợp cụ thể. Trong khi đó, vấn đề pháp lý thường liên quan chặt chẽ đến yếu tố con người và các mối quan hệ xã hội – điều mà AI hiện nay vẫn chưa thể thay thế.

3) Rủi ro về đạo đức và quyền riêng tư

Việc xử lý các dữ liệu pháp lý nhạy cảm đòi hỏi bảo mật tuyệt đối. Người dùng cần tin tưởng rằng thông tin cá nhân của họ được bảo vệ và không bị lạm dụng. Tuy nhiên, nếu hệ thống bảo mật yếu hoặc xảy ra rò rỉ dữ liệu, hậu quả có thể rất nghiêm trọng, ảnh hưởng đến quyền riêng tư và uy tín cá nhân.

4) Thiên kiến trong hệ thống AI

Chatbot hoạt động dựa trên dữ liệu huấn luyện, và nếu dữ liệu đó có thiên lệch, kết quả đầu ra cũng sẽ bị ảnh hưởng. Điều này có thể dẫn đến các phản hồi thiếu công bằng hoặc sai lệch, làm giảm tính trung lập và đáng tin cậy của chatbot trong lĩnh vực pháp lý.

5) Thách thức về pháp lý và trách nhiệm

Việc triển khai chatbot trong ngành luật đặt ra nhiều câu hỏi về trách nhiệm và tính pháp lý. Nếu chatbot đưa ra lời khuyên sai, ai sẽ chịu trách nhiệm – nhà phát triển, tổ chức triển khai hay chính người sử dụng? Đây là vấn đề vẫn chưa có lời giải rõ ràng trong khung pháp lý hiện nay.

6) Giới hạn về phạm vi hỗ trợ

Phần lớn chatbot pháp lý chỉ có thể xử lý các nhiệm vụ đơn giản như giải thích khái niệm, soạn thảo văn bản cơ bản. Chúng không thể thay thế chuyên môn của luật sư trong các vụ kiện, tranh chấp hay tư vấn chiến lược pháp lý phức tạp. Người dùng dễ có cảm giác “an toàn ảo” khi quá tin tưởng vào chatbot.

7) Khoảng cách công nghệ số (Digital divide)

Dịch vụ chatbot pháp lý đòi hỏi người dùng có kết nối Internet và kỹ năng sử dụng công nghệ. Điều này có thể gây khó khăn cho người cao tuổi hoặc người sống ở khu vực nông thôn, khiến họ không thể tiếp cận hiệu quả với hình thức hỗ trợ pháp lý hiện đại này.

Xem thêm: Tác hại của trí tuệ nhân tạo

4. Những thách thức và rủi ro khi triển khai trợ lý/chatbot tra cứu luật pháp

Dù mang lại nhiều lợi ích, việc triển khai trợ lý AI tra cứu luật pháp cũng đối mặt với không ít thách thức và rủi ro, cụ thể:

4.1. Thách thức kỹ thuật

• Ngôn ngữ pháp lý phức tạp: Hệ thống pháp luật chứa nhiều thuật ngữ chuyên biệt, ngữ nghĩa phụ thuộc vào ngữ cảnh. Chatbot thường gặp khó khăn trong việc diễn giải chính xác hoặc phản hồi phù hợp với các câu hỏi mang tính chuyên sâu, dễ dẫn đến sai lệch trong tư vấn.
• Khung pháp lý thay đổi liên tục: Luật và quy định thường xuyên được cập nhật, buộc chatbot phải liên tục điều chỉnh cơ sở dữ liệu để đảm bảo tính chính xác. Việc này đòi hỏi chi phí lớn và nguồn lực kỹ thuật đáng kể.
• Giới hạn trong khả năng hiểu ngữ cảnh: Dù xử lý tốt các câu hỏi đơn giản, chatbot vẫn chưa thể mở rộng khả năng hiểu tình huống đa dạng, phức tạp – vốn là yếu tố đặc trưng trong các vụ việc pháp lý thực tế.

4.2. Niềm tin và mức độ chấp nhận của người dùng

• Nghi ngờ về độ chính xác: Nhiều người vẫn hoài nghi về độ tin cậy của chatbot pháp lý, đặc biệt khi liên quan đến các vụ việc có tính rủi ro cao. Việc xây dựng niềm tin cần dựa trên sự minh bạch, khả năng giải thích và chứng minh độ chính xác của hệ thống.
• Lo ngại về bảo mật dữ liệu: Các vấn đề như lộ thông tin, bị khai thác dữ liệu trái phép có thể khiến người dùng e dè. Chỉ cần một sự cố rò rỉ dữ liệu cũng có thể làm mất niềm tin của công chúng vào công nghệ này.

4.3. Rào cản pháp lý và quy định

• Tuân thủ quy định hành nghề luật: Ở nhiều quốc gia, việc đưa ra tư vấn pháp lý mà không có giấy phép hành nghề có thể vi phạm pháp luật. Điều này khiến các nhà phát triển chatbot đối mặt với nguy cơ pháp lý.
• Khác biệt giữa các hệ thống pháp luật: Mỗi quốc gia, thậm chí mỗi khu vực, đều có quy định riêng. Việc tùy chỉnh chatbot để đáp ứng các đặc thù pháp lý địa phương đòi hỏi công sức và chi phí lớn.

4.4. Rủi ro đạo đức và trách nhiệm pháp lý

• Khó xác định trách nhiệm: Khi chatbot đưa ra lời khuyên sai lệch, việc xác định ai chịu trách nhiệm – nhà phát triển, tổ chức vận hành hay người dùng – là vấn đề phức tạp và dễ dẫn đến tranh chấp pháp lý.
• Nguy cơ bị lạm dụng: Chatbot có thể bị lợi dụng để tạo tài liệu giả, cung cấp hướng dẫn cho hành vi vi phạm pháp luật. Do đó, cần có các biện pháp kiểm soát và tiêu chuẩn đạo đức rõ ràng.

4.5. Khoảng cách số và bất bình đẳng xã hội

• Khả năng tiếp cận công nghệ: Không phải ai cũng có điều kiện truy cập Internet hoặc hiểu biết về công nghệ. Những nhóm yếu thế – người lớn tuổi, người ở vùng sâu vùng xa – có thể bị bỏ lại phía sau.
• Rào cản ngôn ngữ và văn hóa: Dù nhiều chatbot hỗ trợ đa ngôn ngữ, nhưng khác biệt về văn hóa, cách diễn đạt hay phương ngữ có thể làm giảm hiệu quả tương tác với người dùng đa dạng.

4.6. Sự phản đối từ giới luật sư

• Lo ngại mất việc: Việc chatbot xử lý các tác vụ pháp lý cơ bản khiến nhiều luật sư lo sợ về nguy cơ bị thay thế hoặc giảm nhu cầu nhân sự trong ngành.
• Giá trị chuyên môn bị xem nhẹ: Một số chuyên gia cho rằng việc phổ biến chatbot có thể khiến công chúng đánh giá thấp vai trò của luật sư, nhầm tưởng rằng chatbot đủ khả năng thay thế con người trong lĩnh vực pháp lý

5. Libra – Trợ lý AI tra cứu pháp luật thông minh, an toàn & chính xác từ FPT IS

Là sản phẩm nổi bật ứng dụng AI trong lĩnh vực pháp lý, Libra được phát triển như một trợ lý pháp luật thông minh dành cho cơ quan, tổ chức và doanh nghiệp. Giải pháp giúp người dùng tra cứu văn bản pháp luật nhanh chóng, chính xác và minh bạch, từ đó nâng cao hiệu quả làm việc, giảm rủi ro pháp lý và thúc đẩy quá trình chuyển đổi số trong ngành luật.

Tính năng nổi bật của Libra

• Tra cứu pháp lý thông minh: Chatbot AI được huấn luyện trên kho dữ liệu pháp luật phong phú, cho phép tra cứu nhanh, dẫn nguồn rõ ràng và chính thống, đảm bảo độ tin cậy của thông tin.
• Số hóa tài liệu tự động: Tích hợp công nghệ OCR giúp chuyển đổi tài liệu giấy hoặc file scan thành dữ liệu số, tự động trích xuất metadata để lưu trữ và quản lý hiệu quả.
• Kho tri thức pháp luật tập trung: Lưu trữ, phân loại và cập nhật tự động các văn bản pháp luật cũng như tài liệu nội bộ, tạo nên hệ thống dữ liệu dùng chung thống nhất.
• Phân quyền chi tiết: Cho phép thiết lập quyền truy cập theo vai trò, đảm bảo an toàn thông tin và linh hoạt trong quản lý.
• Tích hợp kho hỏi đáp chuyên gia: Bổ sung các tri thức không có trong các văn bản, nâng cao năng lực trả lời của Trợ lý AI

Trong bối cảnh các công cụ chatbot thông thường và nền tảng quốc tế thường gặp hạn chế về bảo mật, độ chính xác và chi phí, Libra trở thành lựa chọn đáng tin cậy cho các tổ chức muốn ứng dụng AI trong tra cứu và quản lý pháp luật – một bước tiến quan trọng hướng tới nền hành chính thông minh, minh bạch và hiệu quả.

Trợ lý AI pháp luật được xem là bước tiến tất yếu trong hành trình chuyển đổi số của ngành luật, mở ra cơ hội nâng cao hiệu quả làm việc và chất lượng dịch vụ pháp lý. Để tìm hiểu thêm về Libra – giải pháp AI hỗ trợ tra cứu và quản lý dữ liệu pháp lý từ FPT IS, Quý doanh nghiệp vui lòng để lại thông tin liên hệ TẠI ĐÂY, đội ngũ chuyên gia sẽ kết nối và tư vấn chi tiết trong thời gian sớm nhất.